7 Phát hiện quan trọng về các trung tâm tạm trú cho người vô gia cư ở California

Trên khắp California, các trung tâm tạm trú cho người vô gia cư đã trở thành nền tảng của những nỗ lực do ngân sách nhà nước tài trợ nhằm giúp người dân thoát khỏi cảnh màn trời chiếu đất. Tuy nhiên, cuộc điều tra mới cho thấy các trung tâm này thực chất lại trở thành nơi mắc kẹt vô thời hạn. Chúng thường xuyên rơi vào tình trạng hỗn loạn, nguy hiểm và cuối cùng không hiệu quả trong việc giúp người dân tìm được nhà ở lâu dài.

Các trung tâm tạm trú thường không mở cửa cho ai ngoài nhân viên và cư dân. Để hiểu điều gì đang diễn ra bên trong, nhóm điều tra đã thu thập dữ liệu hiệu suất chưa từng được công bố của tiểu bang, xem xét hàng nghìn cuộc gọi báo cảnh sát và báo cáo sự cố, đồng thời phỏng vấn hơn 80 cư dân và nhân viên tại các trung tâm này.

Ảnh: Dania Maxwell

Dưới đây là bảy phát hiện chính từ cuộc điều tra:

1. Chính quyền địa phương và tiểu bang đặt cược lớn vào các trung tâm tạm trú

Các trung tâm tạm trú tập thể với giường tầng từ lâu đã là giải pháp mặc định cho tình trạng vô gia cư ở các thành phố lớn. Giờ đây, các quan chức từ thành thị đến nông thôn đều đang trông cậy vào những chiếc giường khẩn cấp này để dọn dẹp các khu lều trại sau phán quyết Grants Pass của Tòa án Tối cao, cho phép các thành phố có thêm quyền cấm ngủ ngoài trời.

Không có cơ quan tiểu bang nào theo dõi tổng số tiền chi tiêu cho các trung tâm tạm trú, nhưng hồ sơ công khai cho thấy các cơ quan tiểu bang và địa phương đã chi khoảng 1 tỷ USD kể từ năm 2018.

Số lượng giường tạm trú khẩn cấp ở California đã tăng hơn gấp đôi, từ khoảng 27.000 lên 61.000. Một khi vào được trung tâm tạm trú, cư dân được kỳ vọng sẽ nhận được các dịch vụ hỗ trợ và cuối cùng có được nhà ở lâu dài. Tuy nhiên, nhiều người vẫn gặp khó khăn khi tìm chỗ trú ẩn, bởi số người vô gia cư tại California vẫn cao gấp ba lần số giường tạm trú hiện có.

2. Trung tâm tạm trú có tỷ lệ tử vong cao hơn cả nhà tù

Tỷ lệ tử vong hằng năm tại các trung tâm tạm trú đã tăng gấp ba lần từ năm 2018 đến giữa năm 2024. Tổng cộng 2.007 người đã tử vong, gần gấp đôi số ca tử vong trong nhà tù của California cùng kỳ.

Catherine Moore chuyển vào một trung tâm tạm trú ở Anaheim sau khi cai nghiện trong nhà tù địa phương. Trong một vụ kiện đang diễn ra, cô kể lại rằng mình tìm thấy ma túy trên sàn nhà, phải cọ rửa toilet vấy máu, tránh gián bò khắp nơi và bị nhân viên quấy rối tình dục. “Trung tâm tạm trú chẳng khác gì nhà tù tự nguyện”, cô nói. “Điểm khác biệt duy nhất là trong tù, bạn còn có nhiều quyền lợi hơn. Điều đó thật kinh khủng, phải không?”.

3. Sự hỗn loạn thường xuyên xảy ra bên trong các trung tâm tạm trú

Nấm mốc đen. Rệp giường. Bạo lực gia đình. Tội phạm tình dục. Nhóm điều tra đã phân tích hàng nghìn bản ghi cuộc gọi cảnh sát và báo cáo sự cố từ các trung tâm tạm trú. Dữ liệu này cho thấy một làn sóng vấn đề nghiêm trọng bên trong hệ thống.

Tại Los Angeles, một tổ chức phi lợi nhuận hàng đầu đã thuê một người từng bị kết án mưu sát làm nhân viên an ninh tại trung tâm tạm trú. Hắn ta đã phạm ba tội danh xâm hại tình dục chỉ trong một ngày.

Tại San Diego, Holly Herring đã làm việc trong các trung tâm tạm trú suốt năm năm và chứng kiến mọi thứ, từ tội ác thù hận, hỏa hoạn, đến thực phẩm mốc meo. Nhưng khi bản thân cô cần chỗ trú ẩn vì bạo lực gia đình, Herring thà ngủ trong xe hơi còn hơn vào trung tâm tạm trú. “Tôi biết rằng ngủ trong xe vẫn an toàn và có nhân phẩm hơn là vào đó”, cô nói.

4. Chưa đến 1/4 số người trong trung tâm tạm trú tìm được nhà ở lâu dài

Các hợp đồng thường yêu cầu các tổ chức vận hành trung tâm tạm trú phải tìm nhà ở cho 30% – 70% số cư dân của họ. Nhưng dữ liệu của tiểu bang cho thấy tỷ lệ này chỉ đạt 22%. Nếu tính theo cách chặt chẽ hơn – bao gồm cả những người vẫn đang sống trong trung tâm tạm trú – tỷ lệ này chỉ còn 10%, và đang giảm dần theo thời gian.

Các chuyên gia nhận định California đang đến điểm giới hạn: Tiếp tục đổ tiền vào một hệ thống không hiệu quả hay cải tổ toàn bộ?

Ảnh: Nick Purdon/CBC

5. Các nhà điều hành trung tâm tạm trú bị bê bối bủa vây

Tổ chức Bay Area Community Services có trụ sở tại Oakland đã tăng doanh thu lên 1.000% trong một thập kỷ, đạt 98 triệu USD vào năm 2023. Tuy nhiên, cùng lúc đó, họ đối mặt với hàng loạt cáo buộc gian lận và quan hệ không phù hợp với cư dân.

Tổ chức Special Service for Groups ở Los Angeles đạt doanh thu 170 triệu USD vào năm 2023 nhưng cũng dính nhiều vụ kiện tụng liên quan đến bạo lực và quấy rối tình dục.

Larry Haynes, Giám đốc điều hành Mercy House, cho rằng vấn đề vượt xa ngân sách: “Các trung tâm tạm trú đang hoạt động như bệnh viện tâm thần với ngân sách eo hẹp và nhân viên lương thấp. Tôi chỉ có thể hỏi một cách chân thành nhất: ‘Mọi người mong đợi điều gì sẽ xảy ra?’”.

6. Chính quyền địa phương và tiểu bang đang thất bại trong việc giám sát

California rót hàng trăm triệu USD vào hệ thống trung tâm tạm trú nhưng hầu như không có sự giám sát nào.Hơn 500 thành phố và quận của tiểu bang đã phớt lờ luật yêu cầu báo cáo và khắc phục điều kiện tồi tệ tại các trung tâm tạm trú. Các cơ quan địa phương cũng không theo dõi sát sao các nhà thầu quản lý, dù có khiếu nại về điều kiện thiếu an toàn, giường không được sử dụng hoặc mục tiêu tái định cư bị bỏ lỡ. “Hệ thống này chưa bao giờ hoạt động hiệu quả”, Dennis Culhane, chuyên gia nghiên cứu về vô gia cư, nhận xét.

7. Các chuyên gia đề xuất nhiều giải pháp tiềm năng

Culhane và nhiều chuyên gia khác đề xuất chuyển tiền từ các trung tâm tạm trú sang hỗ trợ thuê nhà trực tiếp. Chris Herring, giáo sư tại UCLA, đồng ý rằng trung tâm tạm trú là cứu cánh cho một số người, nhưng cần cải thiện mô hình:

• Trung tâm nhỏ hơn, ít hỗn loạn hơn.
• Thêm lựa chọn nhà ở cho người cai nghiện.
• Tăng cường tư vấn và hỗ trợ tìm nhà.

“Vai trò chính trị chỉ là để dọn dẹp đường phố. Điều tôi thực sự lo ngại là chúng ta tiếp tục rót tiền vào trung tâm tạm trú mà không chú ý đến giải pháp chấm dứt vô gia cư”, Herring nói.