3 Mẹo cải thiện kỹ năng tư duy phản biện trong kỷ nguyên AI

Theo Báo cáo Khảo sát Tương lai Công việc của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, tư duy phân tích là kỹ năng cốt lõi hàng đầu mà các nhà tuyển dụng tìm kiếm vào năm 2025. Nhưng bạn có biết lý do tại sao không? Và bạn sẽ làm gì để duy trì và cải thiện kỹ năng tư duy phân tích và tư duy phản biện của mình?

Ảnh: Pexels

Có thể bạn nghĩ rằng chỉ còn là vấn đề thời gian trước khi AI có thể suy nghĩ nhanh và tốt hơn bạn. Nếu vậy, đã đến lúc để bạn suy nghĩ lại. Dưới đây là ba mẹo giúp bạn tập trung vào đâu để cải thiện kỹ năng tư duy phản biện của mình:

1. Tập trung vào việc học cách tư duy

Tư duy phân tích không phải là kỹ năng duy nhất mà các nhà tuyển dụng coi là yếu tố cốt lõi cho lực lượng lao động vào năm 2025. Tư duy sáng tạo đứng thứ tư trong danh sách kỹ năng cốt lõi, và đứng thứ 12 là tư duy hệ thống.

Tuy nhiên, mặc dù việc định nghĩa và phân biệt các kỹ năng tư duy khác nhau có thể hữu ích khi khảo sát những gì nhà tuyển dụng coi trọng, nhưng điều đó không giúp cải thiện khả năng tư duy của bạn. Thực tế, việc quá chú trọng vào tư duy phân tích, sáng tạo hay các khía cạnh tư duy khác mà bạn được bảo rằng quan trọng có thể làm yếu đi khả năng tư duy độc lập của bạn.

Ngay từ năm 1952, triết gia người Đức, Martin Heidegger, đã nói rằng “Điều khiến chúng ta suy nghĩ trong thời đại suy nghĩ này là chúng ta vẫn chưa thực sự suy nghĩ”. Và theo một nghiên cứu mới về tác động của AI sinh tạo đối với tư duy phản biện, cuộc cách mạng AI chỉ khiến chúng ta càng khó suy nghĩ độc lập hơn.

Vì vậy, thay vì tập trung vào phần tư duy phân tích hay sáng tạo, hãy tập trung vào việc tư duy. Một khi bạn có thể tư duy, bạn sẽ có thể suy nghĩ phân tích, sáng tạo, hay bất kỳ loại tư duy nào mà tình huống yêu cầu.

2. Tập trung vào những điều bạn cần suy nghĩ

Tư duy có vẻ như là một điều dễ dàng, là điều mà ai cũng có thể làm. Nhưng nếu tư duy dễ dàng, tại sao Heidegger lại nói rằng chúng ta vẫn chưa thực sự suy nghĩ? Và tại sao những người làm công việc trí óc lại báo cáo rằng họ giảm bớt nỗ lực nhận thức khi sử dụng AI?

Trong bài giảng “Những Điều Cần Suy Nghĩ”, Heidegger cho rằng lý do chúng ta vẫn chưa suy nghĩ là vì chúng ta quá bận hành động. Ông nói, “Con người hiện nay đã hành động quá nhiều và suy nghĩ quá ít trong suốt hàng thế kỷ”.

Heidegger nhận thức rõ về ý kiến chung rằng “cái thiếu là hành động, không phải suy nghĩ”. Ông thậm chí thừa nhận rằng tình trạng của thế giới dường như yêu cầu “con người phải hành động ngay lập tức, thay vì phát biểu tại các hội nghị và hội thảo quốc tế mà không bao giờ đi xa hơn việc đưa ra ý tưởng và những gì nên làm”.

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng hành động mà không suy nghĩ lại bị thúc đẩy bởi những điều sai lầm. “Nhiều người ngày nay cho rằng họ đang làm một điều vĩ đại khi tìm thấy điều gì đó thú vị”, ông nói. Tuy nhiên, “thú vị” là điều dễ dàng thay đổi. Đó là “loại cảm giác có thể bị coi là vô nghĩa ngay lập tức, và bị thay thế bởi một thứ khác mà chúng ta cũng chẳng quan tâm hơn cái trước đó”.

Khác với việc hành động vì những thứ “thú vị”, Heidegger nói rằng chúng ta nên hành động “bằng cách chú ý đến những gì cần được suy nghĩ”. Điều này đơn giản có nghĩa là: Hãy giữ tập trung. Thay vì bị xao lãng bởi tất cả những thứ “thú vị” đang cạnh tranh sự chú ý của bạn, hãy tập trung vào suy nghĩ và hành động đối với những vấn đề thực sự quan trọng – đó là những vấn đề có tác động lâu dài và không thể giải quyết bằng một lệnh AI nhanh chóng.

Ảnh: Pexels

3. Tập trung vào những người bạn có thể thực hành tư duy cùng

Bạn có thể nghĩ về điều này như thế này: Nếu vấn đề “thú vị” bạn đang xử lý hôm nay khác với vấn đề “thú vị” mà bạn đã xử lý hôm qua, hoặc sẽ xử lý ngày mai, thì không cần bạn hay ai khác phải suy nghĩ về nó. Nó có thể và sẽ được AI giải quyết nhanh hơn và tốt hơn.

Tuy nhiên, nếu bạn đang đối mặt với một vấn đề mà không dễ dàng biến mất – không phải hôm nay, không phải ngày mai, có thể không bao giờ – thì bạn đang đối mặt với một vấn đề “cần suy nghĩ”. Và nếu vậy, bạn đang dựa vào những người khác làm đối tác tư duy, chứ không phải AI.

Ngay cả Alan Turing, người đã đặt nền móng cho AI mà chúng ta biết hôm nay, cũng đã làm rõ rằng AI không được thiết kế để suy nghĩ. Trên thực tế, ông đã nói rằng câu hỏi “Liệu máy móc có thể suy nghĩ?” là “quá vô nghĩa để xứng đáng được thảo luận”.

Tư duy theo cách Heidegger nói không phải là một kỹ năng có thể bị sao chép hay thay thế bởi AI. Tại sao? Bởi vì AI không có những vấn đề cần suy nghĩ.

AI không quan tâm đến các kỹ năng cốt lõi mà nhà tuyển dụng tìm kiếm vào năm 2025. Nó không lo lắng về việc những người lao động trí óc báo cáo giảm nỗ lực nhận thức của mình. Và nó không sợ bị thúc đẩy bởi những điều sai lầm.

AI không cần ba mẹo để tập trung vào những gì quan trọng để có kỹ năng cốt lõi hàng đầu vào năm 2025, bởi vì nó sẽ không phải trả giá nếu sai. Chúng ta mới là những người sẽ phải trả giá. Những con người không thể làm nhiều việc cùng lúc và vì vậy phải chọn lựa cách, cái gì và với ai chúng ta dành thời gian và năng lượng.

Việc đưa ra những lựa chọn sai lầm có thể khiến chúng ta mất đi cơ hội nghề nghiệp, sự phát triển cá nhân và cuối cùng là chất lượng cuộc sống. Đó là lý do tại sao chúng ta quan tâm đến các kỹ năng cốt lõi hàng đầu và việc làm đúng điều quan trọng. Và đó là lý do tại sao chúng ta chỉ có thể thực hành tư duy cùng với những con người khác, những người cũng quan tâm và lo sợ những điều giống như chúng ta.

Tư duy phản biện sẽ mãi là kỹ năng hàng đầu của bạn

Việc định nghĩa và phân biệt các kỹ năng tư duy khác nhau không giúp bạn cải thiện khả năng tư duy. Nhưng việc định nghĩa và phân biệt cái gì quan trọng và cái gì không mới chính là điều cần thiết. Thực tế, khả năng nhận ra điều gì và ai là quan trọng hơn cái gì và ai khác chính là bản chất của tư duy. Và đó chính là lý do tại sao tư duy phản biện sẽ mãi là kỹ năng cốt lõi hàng đầu của bạn, dù có được phản ánh trong các “khảo sát tương lai công việc” hay không.

Tập trung vào cách tư duy, những gì cần suy nghĩ và với ai bạn có thể thực hành tư duy sẽ giúp bạn và những người xung quanh bạn dành thời gian và năng lượng cho những điều quan trọng nhất. Và đó chính xác là những gì mà các nhà tuyển dụng, không nói đến cả thế giới, cần: Những con người giúp đỡ lẫn nhau phát triển và hành động theo những giá trị của mình.

Tư duy phản biện liên quan chặt chẽ đến những giới hạn cơ bản của con người. Vì vậy, việc cải thiện tư duy phản biện của bạn không chỉ giúp bạn trở nên “thú vị” đối với nhà tuyển dụng vào năm 2025 mà còn giúp bạn giữ được tính nhân văn trong kỷ nguyên AI.