Mỹ – Trung tạm hạ nhiệt thương mại nhưng căng thẳng vẫn âm ỉ quanh đất hiếm phục vụ quốc phòng

Một bước tiến nhỏ trong quan hệ thương mại Mỹ – Trung vừa được thiết lập tại London, song giới quan sát cho rằng những bất đồng sâu sắc giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, đặc biệt liên quan đến xuất khẩu đất hiếm phục vụ mục đích quân sự, vẫn chưa được hóa giải.

Ảnh: Reuters 

Theo thông tin từ giới chức Mỹ và Trung Quốc, hai bên đã đạt được một thỏa thuận tạm thời nhằm đẩy nhanh cấp phép xuất khẩu các sản phẩm đất hiếm phục vụ cho nhu cầu dân sự của doanh nghiệp Mỹ. Tuy nhiên, các vật liệu chiến lược như samarium – một nguyên tố thiết yếu trong chế tạo động cơ máy bay chiến đấu và tên lửa dẫn đường – vẫn bị Trung Quốc giữ lại trong diện hạn chế xuất khẩu, khiến Lầu Năm Góc không thể chủ động nguồn cung.

Trong khi Bắc Kinh muốn Mỹ dỡ bỏ các lệnh cấm xuất khẩu chip trí tuệ nhân tạo, phía Washington lại tập trung vào việc đòi Trung Quốc mở lại kênh cung ứng khoáng sản đất hiếm, vốn là huyết mạch của ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ. Điều này khiến cuộc đàm phán chuyển trọng tâm từ vấn đề fentanyl và thâm hụt thương mại sang một mặt trận nhạy cảm hơn nhiều: kiểm soát xuất khẩu phục vụ mục đích chiến lược.

Dù Tổng thống Mỹ Donald Trump gọi đây là “một thỏa thuận tuyệt vời”, thực tế cho thấy các lệnh hạn chế xuất khẩu công nghệ cao của Mỹ vẫn được duy trì, còn Trung Quốc thì tiếp tục siết chặt nguồn cung các loại khoáng sản hiếm và quý.

Đáng chú ý, Trung Quốc hiện chiếm khoảng 70% sản lượng đất hiếm toàn cầu và gần như độc quyền trong khâu tinh chế. Chính sách mới nhất của Bắc Kinh áp đặt thời hạn sáu tháng cho các giấy phép xuất khẩu khoáng sản, trong đó một số đơn hàng dành cho đối tác Mỹ vẫn chưa được chấp thuận, dù đã nộp đơn từ nhiều tháng trước.

Trong bối cảnh đó, Mỹ đang tăng tốc tìm kiếm các giải pháp thay thế như mở rộng chuỗi cung ứng với Australia, khai thác mỏ tại châu Âu và đầu tư mạnh mẽ vào công nghệ tái chế đất hiếm trong nước. Tuy nhiên, các chuyên gia đánh giá rằng khả năng đạt được sự độc lập chiến lược trong lĩnh vực này vẫn còn rất xa vời.

Theo giới phân tích, Trung Quốc nhiều khả năng tiếp tục sử dụng đất hiếm như một công cụ gây sức ép trong các đàm phán thương mại và công nghệ với Mỹ, nhất là khi các căng thẳng xoay quanh AI, chất bán dẫn và chuỗi cung ứng quốc phòng vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.