Brazil bảo vệ 140 triệu người khỏi sốt xuất huyết nhờ siêu nhà máy muỗi

Giữa những cơn mưa nhiệt đới và những cơn sốt hành hạ hàng triệu người, Brazil đang viết nên một chương sử mới trong cuộc chiến chống lại kẻ thù vô hình: Muỗi Aedes aegypti. Vào ngày 19 tháng 9 năm 2025, Reuters đưa tin về Wolbito do Brasil – nhà máy sinh học lớn nhất thế giới chuyên sản xuất muỗi nhiễm vi khuẩn Wolbachia – hứa hẹn bảo vệ 140 triệu người dân Brazil khỏi sốt xuất huyết và các bệnh liên quan trong những năm tới. Đây không chỉ là một cơ sở sản xuất; nó là biểu tượng của sự kết hợp giữa khoa học và hy vọng, nơi những “muỗi tốt” được thả ra để chế ngự “muỗi xấu”, mang lại hy vọng cho một quốc gia từng chứng kiến hơn 6.000 ca tử vong vì dengue chỉ trong năm ngoái.

Wolbito do Brasil, một liên doanh giữa Chương trình Muỗi Thế giới (World Mosquito Program), Quỹ Oswaldo Cruz (Fiocruz) và Viện Sinh học Phân tử Paraná, đã chính thức khánh thành tại Curitiba vào ngày 19 tháng 7 năm 2025. Được hậu thuẫn độc quyền bởi Bộ Y tế Brazil, nhà máy này có khả năng sản xuất 100 triệu quả trứng muỗi mỗi tuần, một con số khổng lồ giúp mở rộng quy mô phương pháp Wolbachia – công nghệ đã được áp dụng tại 14 quốc gia trên thế giới. Theo CEO Luciano Moreira, “Wolbito do Brasil sẽ bảo vệ khoảng 7 triệu người Brazil mỗi sáu tháng”, bằng cách thả muỗi nhiễm Wolbachia vào các khu vực nóng về dengue để chúng giao phối với quần thể muỗi địa phương, truyền vi khuẩn chặn virus.

Credit: The Guardian

Sốt xuất huyết, hay còn gọi là “cơn sốt gãy xương” vì cơn đau khủng khiếp nó gây ra, là một trong những mối đe dọa lớn nhất ở Brazil, với hơn 6.297 ca tử vong năm ngoái – năm tồi tệ nhất theo dữ liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Bệnh lây lan qua muỗi Aedes aegypti, nhiễm hàng trăm triệu người toàn cầu mỗi năm, và có thể dẫn đến các biến chứng chết người. Vi khuẩn Wolbachia, vốn tồn tại tự nhiên trong hơn 60% côn trùng trên Trái Đất, ngăn chặn muỗi truyền dengue, Zika hay Chikungunya mà không gây hại cho con người. Như quản lý sản xuất Antonio Brandao giải thích: “Wolbachia chỉ sống trong tế bào côn trùng, nên nếu côn trùng chết, nó cũng chết theo. Chúng ta chưa từng có bất kỳ tương tác nào với con người qua hàng thế kỷ”.

Phương pháp này đã chứng minh hiệu quả tại Brazil từ năm 2014, bảo vệ hơn 5 triệu người ở tám thành phố, với giảm tới 90% ca dengue ở một số khu vực gần Rio de Janeiro. Gần đây, vào tháng 8 năm 2025, Bộ Y tế Brazil mở rộng chương trình đến Distrito Federal và các thành phố như Valparaíso de Goiás và Luziânia, nơi ghi nhận 8.592 ca dengue năm 2025 với một ca tử vong. Theo Bộ Y tế, số ca dengue toàn quốc giảm 75% từ năm 2024 đến 2025, với giảm 96% ở Distrito Federal và 71% ở Goiás. Nhà máy Wolbito do Brasil, với diện tích hơn 3.500 m², tự động hóa tiên tiến và đội ngũ khoảng 70 nhân viên, sẽ cung cấp muỗi cho các khu vực ưu tiên như Balneário Camboriú, Blumenau, Joinville, và thủ đô Brasília.

Quy trình triển khai đơn giản nhưng hiệu quả: Các xe chở muỗi nhiễm Wolbachia sẽ đi qua các khu dân cư nóng về dengue, thả muỗi bằng nút bấm. Theo điều phối viên hoạt động khu vực Tamila Kleine, “Các khu vực được chọn dựa trên số ca dengue, ưu tiên những khu phố có tỷ lệ lây nhiễm cao nhất”. Những “Wolbitos” – tên gọi thân mật của muỗi tốt – không phải muỗi biến đổi gen, mà chỉ được tiêm vi khuẩn tự nhiên, đảm bảo an toàn và thân thiện với môi trường. Mỗi đồng real đầu tư có thể tiết kiệm từ 43,45 đến 549,13 real cho hệ thống y tế, theo ước tính của Fiocruz.

Sâu sắc hơn, sáng kiến Wolbito do Brasil không chỉ là chiến thắng khoa học; nó là minh chứng cho sức mạnh của sự hợp tác giữa con người và thiên nhiên trong cuộc chiến chống đại dịch. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm tăng nguy cơ lây lan bệnh vector-borne, phương pháp này – được nghiên cứu hơn một thập kỷ – mang lại hy vọng cho Nam Mỹ, nơi dengue đang giết chết hàng nghìn người mỗi năm. Với kế hoạch bảo vệ 140 triệu người trong thập kỷ tới, Brazil không chỉ giảm gánh nặng y tế mà còn truyền cảm hứng cho thế giới: Đôi khi, giải pháp không nằm ở việc tiêu diệt kẻ thù, mà ở việc biến chúng thành đồng minh. Khi những đàn muỗi “tốt” bay ra từ Curitiba, chúng mang theo không chỉ vi khuẩn Wolbachia, mà còn lời hứa về một tương lai khỏe mạnh hơn, nơi nỗi sợ hãi trước tiếng vo ve của muỗi chỉ còn là ký ức xa xôi.