Hội nghị thượng đỉnh NATO tại Hà Lan: Thống nhất tăng chi tiêu quốc phòng, nỗ lực cân bằng yêu cầu từ Mỹ và thực tế nội khối

Các nhà lãnh đạo Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) đã thống nhất thông qua mục tiêu tăng mạnh chi tiêu quốc phòng lên mức tương đương 5% GDP vào năm 2035. Đây được coi là nỗ lực nhằm đáp ứng yêu cầu từ Tổng thống Mỹ Donald Trump, đồng thời thể hiện quyết tâm củng cố khả năng phòng thủ tập thể trước nguy cơ từ Nga.

Ảnh: Reuters 

Tuyên bố chung được đưa ra tại Hội nghị thượng đỉnh NATO tổ chức ở The Hague (Hà Lan) nhấn mạnh: các nước thành viên sẽ nâng tỷ lệ chi tiêu quốc phòng lên tối thiểu 3,5% GDP, cùng với 1,5% bổ sung cho các lĩnh vực an ninh phi truyền thống như không gian mạng, cơ sở hạ tầng chiến lược và năng lực ứng phó đe dọa lai.

Tổng thống Mỹ Donald Trump, người từ lâu đã chỉ trích các đồng minh NATO “chi tiêu chưa tương xứng”, tiếp tục gây áp lực mạnh mẽ tại hội nghị lần này. Trước đó, ông Trump nhiều lần cảnh báo rằng nếu các nước không tăng ngân sách quốc phòng, Mỹ có thể xem xét lại cam kết bảo vệ theo Điều 5 của Hiệp ước NATO – nguyên tắc cốt lõi về phòng thủ tập thể.

Dù không đưa ra lời đe dọa trực tiếp, tuyên bố của ông Trump về việc “không có cam kết vô điều kiện” đối với an ninh châu Âu đã khiến nhiều nhà lãnh đạo phải tính toán lại chiến lược ngân sách. Sự thay đổi này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh xung đột tại Ukraine vẫn chưa có dấu hiệu kết thúc và Nga tiếp tục củng cố hiện diện quân sự ở vùng biên giới phía tây.

Điểm đáng chú ý tại hội nghị là việc Tây Ban Nha – một thành viên kỳ cựu của NATO – đã đàm phán thành công để được giữ mức chi tiêu dưới ngưỡng 5% GDP. Chính phủ Madrid cam kết duy trì khoảng 2,1% và sẽ tập trung tăng cường hợp tác trong các lĩnh vực phi truyền thống thay vì đầu tư mạnh vào vũ khí hạng nặng. Theo giới phân tích, đây là nhượng bộ có tính linh hoạt nhằm duy trì sự đồng thuận nội khối, trong bối cảnh một số nước thành viên phải đối mặt với áp lực ngân sách trong nước, đặc biệt là về y tế, giáo dục và an sinh xã hội.

Dù đạt được đồng thuận về mặt mục tiêu, giới chuyên gia nhận định việc triển khai thực tế kế hoạch tăng chi tiêu sẽ gặp không ít trở ngại. Nhiều quốc gia, nhất là ở Nam và Đông Âu, có ngân sách hạn chế và phải đối mặt với phản ứng trong nước nếu chuyển đổi mạnh sang chi tiêu quân sự. Tổng Thư ký NATO Mark Rutte cho biết: “Việc nhất trí được mục tiêu 5% GDP là bước ngoặt mang tính lịch sử, nhưng điều quan trọng hơn là khả năng thực hiện được nó trong điều kiện kinh tế ngày càng nhiều bất định.”

Việc NATO lần đầu tiên đặt ra một ngưỡng chi tiêu quân sự cao như vậy phản ánh sự thay đổi lớn trong nhận thức chiến lược của liên minh quân sự lớn nhất thế giới. Trước đây, mức 2% GDP vốn đã là ngưỡng khó đạt với nhiều thành viên, nhưng trước sức ép từ Mỹ và thực tế địa chính trị tại Ukraine, châu Âu đang buộc phải chứng minh rằng họ có thể chủ động hơn trong đảm bảo an ninh tập thể.

Tuy nhiên, bài toán phân bổ ngân sách – giữa quốc phòng và các lĩnh vực dân sinh – sẽ còn là chủ đề gây tranh cãi trong các kỳ họp quốc hội các nước NATO thời gian tới. Nếu không có cơ chế kiểm soát và giám sát minh bạch, việc tăng chi tiêu quốc phòng có thể dẫn tới rủi ro tham nhũng, lãng phí hoặc mất cân đối ngân sách quốc gia.