Trong bối cảnh Nhật Bản chuẩn bị bước vào các cuộc đàm phán thương mại với Mỹ về vấn đề thuế quan đối với gạo, một xu hướng đáng chú ý đang dần hiện hữu: ngày càng nhiều người Nhật chuyển sang tiêu thụ gạo nhập khẩu, làm thay đổi hình ảnh vốn gắn liền với nền văn hóa lúa nước đặc trưng của xứ sở Mặt trời mọc.

Từ “thần thánh hóa” gạo nội đến mở lòng với gạo ngoại

Từ lâu, gạo Nhật Bản (Nihonmai) không chỉ là một loại lương thực mà còn được xem là biểu tượng văn hóa, gắn liền với truyền thống ẩm thực, nghi lễ và đời sống hàng ngày của người dân. Tuy nhiên, theo các số liệu mới nhất được công bố bởi Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản, số lượng tiêu thụ gạo nhập khẩu trong nước đang tăng lên rõ rệt, đặc biệt trong bối cảnh giá cả leo thang và thói quen tiêu dùng thay đổi.

Một khảo sát gần đây cho thấy ngày càng nhiều người Nhật, đặc biệt là thế hệ trẻ và các hộ gia đình thành thị, không còn quá khắt khe với nguồn gốc gạo mà chú trọng hơn vào yếu tố giá cả, sự tiện lợi và khả năng tiếp cận. Các loại gạo đến từ Thái Lan, Mỹ hay Việt Nam đã dần xuất hiện nhiều hơn trong các siêu thị và cửa hàng tiện lợi, với mức giá cạnh tranh và chất lượng ngày càng được cải thiện.

Tác động từ thị trường và thương mại quốc tế

Sự gia tăng nhu cầu đối với gạo nhập khẩu đã phần nào giúp Nhật Bản điều chỉnh chính sách nhập khẩu, mở đường cho các cuộc đàm phán thương mại sắp tới với Hoa Kỳ. Việc Tokyo cân nhắc nới lỏng hoặc điều chỉnh các mức thuế hiện hành đối với gạo ngoại nhập được xem là một động thái chiến lược trong bối cảnh các nước xuất khẩu nông sản lớn như Mỹ mong muốn tiếp cận mạnh mẽ hơn vào thị trường Nhật.

Hiện tại, Nhật Bản áp dụng hệ thống hạn ngạch nhập khẩu gạo khá nghiêm ngặt theo quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), trong đó phần lớn gạo ngoại nhập được sử dụng trong các chương trình viện trợ lương thực hoặc ngành chế biến thực phẩm. Tuy nhiên, một phần nhỏ của lượng gạo nhập khẩu đã bắt đầu len lỏi vào các kênh bán lẻ dành cho người tiêu dùng cá nhân, tạo ra sự cạnh tranh trực tiếp với gạo nội địa.

Ảnh: Reuters

Ngành nông nghiệp nội địa đứng trước thách thức

Xu hướng tiêu dùng mới cũng đặt ra nhiều dấu hỏi lớn cho ngành trồng lúa truyền thống tại Nhật Bản. Số lượng nông dân canh tác lúa ngày càng giảm, trong khi tuổi trung bình của người làm nông ngày một cao. Thêm vào đó, sự suy giảm dân số và nhu cầu tiêu thụ gạo nói chung đã khiến ngành nông nghiệp gạo phải đối mặt với những khó khăn kép.

Dẫu vậy, nhiều chuyên gia cho rằng, thay vì coi gạo nhập khẩu là mối đe dọa, Nhật Bản có thể tận dụng cơ hội này để đổi mới phương thức canh tác, tăng chất lượng sản phẩm và tái định vị thương hiệu gạo nội địa như một sản phẩm cao cấp mang đậm giá trị văn hóa.

Cuối cùng, chính người tiêu dùng Nhật Bản đang là lực đẩy mạnh mẽ nhất cho sự dịch chuyển này. Sự linh hoạt trong lựa chọn, sẵn sàng thử nghiệm các sản phẩm mới và quan tâm hơn đến chi phí sinh hoạt đã khiến thị trường gạo – vốn được cho là bảo thủ – đang dần mở ra những thay đổi chưa từng có.

Trong một thế giới toàn cầu hóa, việc Nhật Bản – quốc gia vốn nổi tiếng với sự bảo hộ nông nghiệp – bắt đầu nhìn nhận lại cách tiêu dùng và chính sách thương mại đối với gạo, không chỉ phản ánh sự thích ứng với bối cảnh kinh tế mới mà còn là dấu hiệu cho thấy một thời kỳ mới đang bắt đầu trong chuỗi giá trị nông nghiệp của quốc gia này.