Nông nghiệp năng lượng mặt trời đẩy Pakistan vào thảm họa nước ngầm

Từ những cánh đồng lúa mênh mông ở Punjab, nơi từng là vựa lúa của Pakistan, giờ đây vang lên tiếng máy bơm chạy bằng pin mặt trời – một âm thanh biểu tượng cho sự thay đổi, nhưng cũng là lời cảnh báo thầm lặng về một cuộc khủng hoảng đang ập đến. Karamat Ali, nông dân 61 tuổi, đã bán bầy bò để mua tấm pin, giúp ông tưới tiêu dễ dàng hơn, nhưng vô tình góp phần vào cơn khát nước ngầm đang cạn kiệt. Theo báo cáo của Reuters ngày 2 tháng 10 năm 2025, cuộc cách mạng năng lượng mặt trời ở Pakistan đang thúc đẩy nông dân đào sâu hơn vào lòng đất, mở rộng cánh đồng lúa ngốn nước, và đẩy mực nước ngầm xuống mức báo động – một nghịch lý xanh giữa hy vọng và tai họa.

Sự bùng nổ pin mặt trời ở Pakistan không phải ngẫu nhiên. Với giá thành rẻ từ Trung Quốc, các tấm pin đã trở thành cứu cánh cho nông dân, thay thế diesel đắt đỏ và lưới điện thất thường. Reuters ước tính khoảng 650.000 máy bơm ống chạy bằng mặt trời đang hoạt động, với 400.000 chuyển từ lưới điện và 250.000 mới lắp từ năm 2023. Kết quả? Tiêu thụ điện lưới trong nông nghiệp sụt giảm 45% trong ba năm đến 2025, theo cố vấn bộ trưởng năng lượng Ammar Habib. Sáu nông dân Reuters phỏng vấn thừa nhận họ tưới nước thường xuyên hơn, lên đến vài lần mỗi ngày theo phương pháp “tưới xung” (pulse irrigation), điều không thể nếu không có năng lượng mặt trời. Điều này không chỉ tăng năng suất mà còn khuyến khích mở rộng trồng lúa – diện tích lúa ở Pakistan tăng 30% từ 2023 đến 2025, theo Bộ Nông nghiệp Mỹ, trong khi diện tích ngô tiết kiệm nước giảm 10%.

Credit: Reuters

Nhưng đằng sau lợi ích kinh tế là thảm họa môi trường. Punjab, tỉnh đông dân nhất và là vựa lúa quốc gia, đang chứng kiến mực nước ngầm sụt giảm kỷ lục, theo tài liệu nội bộ của cơ quan nước Punjab mà Reuters tiếp cận. Không chỉ do hạn hán, mà còn vì khai thác quá mức từ máy bơm mặt trời. Nông dân như Muhammad Naseem, 35 tuổi, tiết kiệm 1,4 triệu rupee (5.000 USD) chi phí điện kể từ khi lắp pin bốn năm trước, và tăng sản lượng lúa 400-600 kg/năm. Ông thậm chí “rửa sạch” và “ngủ bên cạnh” tấm pin để bảo vệ chúng. Hay như Haji Allah Rakha, 80 tuổi, chia sẻ 16 tấm pin với hai gia đình khác, coi đó là cách “đóng góp và cùng hưởng lợi”. Những câu chuyện này phản ánh sức hút của công nghệ: ROI chỉ trong 5-6 tháng, theo thương nhân Shahab Qureshi ở Lahore. Ngay cả nông dân nghèo như Rai Abdul Ghafoor, 38 tuổi, cũng đang tích góp để mua, trong khi nhiều làng chung tiền mua pin như tài sản cộng đồng.

Tuy nhiên, sự dễ dàng này đang “đào sâu” vào nguồn nước. Máy bơm mặt trời cho phép khai thác không giới hạn, dẫn đến mực nước ngầm giảm mạnh ở Punjab – nơi đã cạn kiệt nghiêm trọng. Không có ước tính chính thức về số máy bơm (vì không yêu cầu đăng ký), nhưng sự gia tăng chúng đang làm trầm trọng hóa vấn đề. Pakistan thiếu dữ liệu gần đây về mực nước ngầm, nhưng các nghiên cứu cũ cho thấy tình trạng đáng báo động. Chuyên gia môi trường Imran Saqib Khalid cảnh báo: “Không có phương pháp nào trong cơn điên này. Nếu không thay đổi quản lý, khai thác nước ngầm sẽ tiếp tục không kiểm soát, ảnh hưởng đến cường độ trồng trọt và loại cây trồng, đe dọa an ninh lương thực”. Adnan Hassan, nhà nghiên cứu bộ phận thủy lợi Punjab, nhấn mạnh: “Đây là nỗ lực nhỏ để trả lại phần cho tầng chứa nước. Nếu nước ô nhiễm được bơm lên do khai thác quá mức, thế hệ sau sẽ chịu hậu quả”.

Chính phủ Pakistan đang hành động, dù muộn màng. Punjab đã khởi động thí điểm nạp nước ngầm tại hơn 40 địa điểm, nhằm chậm lại sự cạn kiệt và ổn định nguồn cung. Dự án này càng quan trọng sau khi Ấn Độ đình chỉ tham gia hiệp ước chia sẻ nước sông Indus hồi tháng 4. Tỉnh cũng khôi phục hạ tầng cũ như đường hầm Ravi Siphon thời thuộc địa để ổn định dòng chảy sông Ravi, hy vọng giảm nhu cầu khai thác nước ngầm. Nhưng Khalid chỉ ra thiếu sót: Pakistan chưa có bản đồ máy bơm toàn diện hay giám sát rút nước thời gian thực – những biện pháp cần thiết để kiểm soát khủng hoảng.

Cuộc cách mạng mặt trời ở Pakistan là minh chứng cho sự mâu thuẫn của tiến bộ: mang lại lợi ích kinh tế cho nông dân nhưng đẩy quốc gia vào bờ vực thảm họa nước. Với GDP bình quân đầu người chỉ bằng 1/4 chi phí một bộ pin, nhiều nông dân phải bán đất, trang sức hoặc vay nợ để mua – một canh bạc rủi ro khi nước cạn. Nếu không có thay đổi quản lý, an ninh lương thực của Pakistan – quốc gia phụ thuộc vào Punjab làm vựa lúa – sẽ bị đe dọa. Câu chuyện từ Muridke không chỉ là về năng lượng sạch; nó là lời nhắc nhở rằng, trong cuộc chạy đua xanh, sự cân bằng giữa con người, công nghệ và tài nguyên mới là chìa khóa để tránh tai ương. Pakistan đang ở ngã ba đường: hoặc hành động ngay, hoặc chứng kiến “cơn khát” nuốt chửng tương lai.