Quận Los Angeles kiện Edison về vụ cháy chết người: Quỹ Cháy Rừng của bang California có nguy cơ cạn kiệt?

Ảnh: Grant Slater/KPCC

Một kết luận có thể cho rằng thiết bị của Southern California Edison đã gây ra vụ cháy Eaton chết người có thể làm thay đổi nỗ lực của California trong việc bảo vệ các công ty tiện ích khỏi các thiệt hại cháy rừng ngày càng tăng khi biến đổi khí hậu khiến các vụ cháy trở nên tàn phá hơn.

Vụ cháy vào tháng Giêng, đã khiến 17 người chết và phá hủy 9.414 công trình, vẫn đang được điều tra, nhưng cư dân đã đệ đơn kiện Edison, cáo buộc công ty này gây ra vụ cháy. Vụ cháy Eaton bùng phát gần Eaton Canyon ở dãy núi San Gabriel và nhanh chóng leo thang giữa những cơn gió mạnh từ sa mạc, với tốc độ gió lên đến 100 dặm mỗi giờ, ngọn lửa nhanh chóng trở thành một đám cháy lan nhanh và tàn phá.

Vào thứ Tư, quận Los Angeles cũng đã kiện Edison, cho rằng bằng chứng “rõ ràng” cho thấy công ty tiện ích lớn thứ hai của bang này chịu trách nhiệm về vụ cháy và “cố tình ưu tiên lợi nhuận hơn an toàn” mặc dù biết rằng thiết bị của công ty có nguy cơ gây cháy rừng “rất cao” khi Nam California đối mặt với một cơn bão gió mạnh đặc biệt.

“Trong những ngày và giờ trước khi vụ cháy Eaton xảy ra, đã có cảnh báo đỏ”, ông Scott Kuhn, Phó tư vấn quận nói. “Chúng tôi lo ngại về những bước đi mà Edison đã thực hiện để duy trì các cơ sở… Thực sự đáng lo ngại khi vấn đề này cứ xảy ra mãi”.

Phát ngôn viên của Edison, Gabriela Ornelas, cho biết công ty điện đang “xem xét vụ kiện” và sẽ “giải quyết vấn đề này thông qua quy trình pháp lý thích hợp”. “Chúng tôi xin chia sẻ nỗi đau với cộng đồng bị ảnh hưởng bởi các vụ cháy rừng ở Nam California”, bà nói.

Vụ kiện này được đệ trình cùng với các vụ kiện tương tự của các thành phố Pasadena và Sierra Madre. Mặc dù các nhà điều tra cháy của bang và quận chưa tìm thấy Edison chịu trách nhiệm về vụ cháy Eaton, nhưng những vụ kiện này làm dấy lên lo ngại về khả năng chịu trách nhiệm của Edison đối với vụ cháy chết người và phá hủy nhất kể từ vụ cháy Camp Fire năm 2018, đã san phẳng thị trấn Paradise ở dãy núi Sierra Nevada phía Bắc, khiến 85 người chết.

Vụ cháy năm 2018 đã khiến công ty tiện ích lớn nhất bang, Pacific Gas & Electric, phá sản và dẫn đến việc cải cách rộng rãi cách thức các công ty tiện ích chuẩn bị và chi trả cho thiệt hại cháy rừng trong thời đại biến đổi khí hậu.

Ảnh: Chris Pizzello/AP Photo

Sau thảm họa đó, Thống đốc Gavin Newsom và cơ quan lập pháp đã tạo ra một quỹ cháy rừng trị giá 21 tỷ đô la do các nhà đầu tư Phố Wall và người tiêu dùng California đóng góp để giúp PG&E thoát khỏi phá sản và bảo vệ các công ty tiện ích khỏi bị đe dọa tài chính trong tương lai do các vụ cháy rừng mà họ gây ra.

Sáu năm sau, các chuyên gia cảnh báo rằng thiệt hại từ các vụ cháy ở Los Angeles tháng Giêng có thể làm cạn kiệt quỹ này, hoặc ít nhất là làm dấy lên nghi ngờ về khả năng của quỹ trong việc chi trả cho các thiệt hại cháy rừng trong tương lai. Vào tháng Hai, cơ quan xếp hạng tín dụng Standard and Poor’s đã hạ cấp triển vọng của Edison, cho rằng quỹ cháy rừng “có nguy cơ bị cạn kiệt nghiêm trọng”.

Quỹ này, tính đến tháng Giêng, có hơn 12 tỷ đô la trong quỹ, theo một phát ngôn viên, và cho đến nay chỉ mới hoàn trả PG&E cho vụ cháy Dixie Fire năm 2021, khiến PG&E là công ty tiện ích duy nhất đã rút tiền từ quỹ này. PG&E chịu trách nhiệm pháp lý hơn 1,9 tỷ đô la từ vụ cháy đó, và có thể thu hồi tối đa 925 triệu đô la từ quỹ do nhà đầu tư và người tiêu dùng đóng góp. Công ty tiện ích này phải trả trước 1 tỷ đô la.

Michael Wara, một luật sư và chuyên gia về chính sách khí hậu tại Đại học Stanford, cho biết quỹ có thể phải chi trả từ 8 đến 9 tỷ đô la nếu Edison bị kết luận chịu trách nhiệm về vụ cháy Eaton – và có thể nhiều hơn nếu các luật sư của nguyên đơn chứng minh công ty điện này đã thiếu sót, dẫn đến các thiệt hại phi tài chính như tổn thất về tinh thần và đau khổ.

“Giả sử điều đó xảy ra, câu hỏi thực sự từ góc độ quỹ cháy rừng sẽ là: Liệu có đủ tiền để chi trả các thiệt hại?”, Wara nói. “Và câu trả lời là có thể đủ tiền để chi trả cho các thiệt hại tài sản, nhưng có thể không đủ tiền nếu bao gồm cả các thiệt hại phi tài chính… Chúng ta sẽ phải chờ xem”.

Ít nhất hai vụ kiện từ cư dân cáo buộc Edison đã thiếu sót trong việc bảo trì thiết bị dẫn đến vụ cháy. Một vụ kiện tập thể cáo buộc rằng một tháp truyền tải đã không hoạt động nhưng lại được cấp điện vào tối ngày 7 tháng 1, khi thiết bị của công ty điện gặp sự cố. Một dây điện không được nối đất đúng cách đã gây ra cháy cây cỏ xung quanh, làm bùng phát ngọn lửa, vụ kiện cáo buộc.

Vụ kiện cũng cho rằng đoạn video từ một camera an ninh của trạm xăng Arco gần đó, được đăng trên The New York Times, ghi lại khoảnh khắc ngọn lửa bùng phát từ tháp.

Trong một báo cáo ngày 6 tháng 2 gửi Ủy ban Tiện ích Công cộng bang, Edison cho biết cuộc điều tra của công ty về nguyên nhân vụ cháy vẫn đang tiếp tục, nhưng đã thừa nhận rằng các video từ “các bên ngoài” có thể cho thấy mối liên hệ với thiết bị của công ty.

“Mặc dù chúng tôi chưa biết nguyên nhân vụ cháy Eaton, (Southern California Edison) đang khám phá mọi khả năng trong cuộc điều tra, bao gồm khả năng thiết bị của SCE có liên quan”, ông Pedro J. Pizarro, Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành của công ty mẹ Edison International cho biết. “Chúng tôi đã hoàn toàn tham gia từ đầu trong việc hỗ trợ phản ứng khẩn cấp, kiểm soát, phục hồi và các nỗ lực điều tra”.

Thiết bị tiện ích đã gây ra chưa đến 10% vụ cháy rừng ở California – nhưng gần một nửa trong số các vụ cháy tàn phá nhất, theo Ủy ban Tiện ích bang.

Khi các vụ cháy rừng trên toàn nước Mỹ trở nên tồi tệ hơn, California đã trở thành điểm tiên phong trong việc ngăn ngừa các vụ cháy rừng chết người và tàn phá do các dây điện bị đổ và thiết bị hư hỏng.

Ảnh: Ethan Swope/AP Photo

Trong suốt năm năm qua, các công ty điện lớn của bang đã cắt tỉa cây, sử dụng drone, áp dụng công nghệ phát hiện rủi ro, cách điện các dây điện và chôn dây điện dưới lòng đất.

Người dân California đã phải trả một cái giá lớn cho các biện pháp an toàn cháy rừng của các công ty tiện ích: Từ năm 2019 đến 2023, Ủy ban đã phê duyệt cho ba công ty tiện ích lớn nhất của bang thu thêm 27 tỷ đô la từ người tiêu dùng để chi trả cho chi phí ngăn ngừa và bảo hiểm cháy rừng, theo báo cáo gửi cơ quan lập pháp.

Các chi phí này dự kiến sẽ tiếp tục tăng. Ủy ban vẫn tiếp tục phê duyệt các khoản chi tiêu ngăn ngừa cháy rừng của PG&E, Edison và San Diego Gas & Electric. Giá điện dự kiến sẽ tiếp tục tăng nhanh hơn tỷ lệ lạm phát cho đến năm 2027.

Trước các vụ cháy ở Los Angeles vào tháng Giêng, California đã bị cuốn vào cuộc tranh luận về chi phí cao của việc an toàn cháy rừng đối với người tiêu dùng. PG&E, đặc biệt, đã tiếp tục thực hiện kế hoạch tốn kém để chôn các dây điện dưới lòng đất, điều này ngăn chặn các vụ cháy do thiết bị điện và giúp lưới điện đáng tin cậy hơn. Mặc dù chi phí ban đầu cao, công ty cho rằng nó sẽ tiết kiệm tiền theo thời gian vì giảm bớt việc cắt tỉa cây và bảo trì.

Nhược điểm của việc này là chi phí và thời gian – chôn dây điện mất nhiều thời gian và tốn hàng triệu đô la cho mỗi dặm. Edison đã lập luận rằng dây điện cách điện là một giải pháp nhanh hơn, rẻ hơn mà vẫn có thể giảm nguy cơ cháy rừng khi kết hợp với các biện pháp an toàn như tắt điện nhanh.

Các dự án an toàn cháy rừng là lý do chính khiến người dân California phải trả hóa đơn điện cao nhất cả nước, ngoài Hawaii. Các công ty tiện ích lớn của California là các công ty độc quyền được điều tiết, vì vậy khi họ chi tiêu vào các chi phí liên quan đến cháy rừng, họ thu lại từ hóa đơn của khách hàng.

Giá điện đã gây ra cuộc tranh luận về việc người dân California có nên chịu chi phí an toàn cháy rừng bao nhiêu, liệu các công ty tiện ích có đang cân bằng giữa rủi ro và khả năng chi trả hay không, và liệu tiền có được chi tiêu một cách hợp lý không.

Ngược lại với việc chôn dây điện của PG&E, Edison đã chọn phương án cách điện các dây điện. Các dây điện cách điện, hay “dây điện có lớp bảo vệ”, có thể ngăn chặn tia lửa khi cành cây hoặc nhánh cây va vào dây điện trong các trận gió mạnh. Phương pháp này không bảo vệ chống lại tất cả các rủi ro – chẳng hạn như khi một cây lớn ngã và làm đổ dây điện khỏi cột.

Một số người ủng hộ đã khen ngợi phương pháp của Edison như là một cách nhanh hơn và tiết kiệm chi phí để giảm rủi ro so với việc chôn dây điện dưới lòng đất. Các vụ kiện của nguyên đơn đã gợi ý rằng vụ cháy có thể đã bắt nguồn từ thiết bị không hoạt động.

Ông Mark Toney, giám đốc điều hành của tổ chức bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng The Utility Reform Network, cho biết California nên xem xét một sự thay đổi lớn trong cách tiếp cận việc ngăn ngừa và phục hồi cháy rừng.

Thay vì chỉ tập trung vào các vụ cháy rừng do tiện ích gây ra, bang cần một kế hoạch ngăn ngừa cháy rừng toàn diện giải quyết tất cả các rủi ro cháy – dù là do đường dây điện, sét, phóng hỏa hay các nguyên nhân khác, ông nói. Mọi cơ quan nhà nước nên làm việc cùng nhau dưới một chiến lược thống nhất, thay vì để từng thành phố và công ty tiện ích tự giải quyết, ông nói thêm.

Toney cũng cho rằng bang cần hành động như một “bảo hiểm cuối cùng”, cảnh báo rằng quỹ bảo hiểm cháy rừng của bang có thể sẽ bị cạn kiệt. Ông phản đối việc chỉ đơn giản là tăng giá cho khách hàng tiện ích để tái cấp quỹ.

Ông cũng nói rằng bang cần phải tranh luận về các chính sách như “điều kiện ngược” (inverse condemnation), buộc các công ty tiện ích – cả công cộng lẫn tư nhân – phải chịu trách nhiệm hoàn toàn về thiệt hại do cháy rừng, ngay cả khi họ không thiếu sót. Ông lập luận rằng quy định này, cùng với mục tiêu của bang về độ tin cậy 100% của điện năng, nên được xem xét lại như một phần của một giải pháp lớn hơn.

“Đã đến lúc cần một mô hình mới”, ông Toney nói. “Khi nói đến cháy rừng ở California, chúng ta không chỉ nên giải quyết những vụ cháy ở LA, mà còn phải giải quyết cho tất cả các vụ cháy rừng trong tương lai ở California, bất kể nguồn gốc của chúng”.