Sotol – Linh hồn rượu Mexico bị lãng quên

Ở vùng hoang mạc miền bắc Mexico, giữa những bụi cây khô cằn và đất đá khô hạn, có một loại cây hoang dã mang tên “sereque” – nguyên liệu chính để tạo ra một loại rượu bản địa gọi là sotol. Dù từng bị lu mờ bởi người anh em nổi tiếng là tequila và mezcal, sotol đang dần khẳng định vị trí của mình trên bản đồ đồ uống toàn cầu.

Ảnh: The New York Times 

Từ truyền thống vùng sa mạc đến thị trường quốc tế

Sotol là một loại rượu chưng cất có nguồn gốc từ cây họ thùa (Dasylirion), chủ yếu mọc hoang ở các bang Chihuahua, Durango và Coahuila của Mexico. Khác với tequila (làm từ cây agave xanh) hay mezcal (làm từ nhiều giống agave khác), sotol mang đến hương vị phóng khoáng, hoang dại, đôi khi khói, đôi khi cay nồng, có khi lại mang dư vị thảo mộc đặc trưng của sa mạc.

Trước đây, sotol chủ yếu được sản xuất quy mô nhỏ bởi các cộng đồng địa phương và hầu như không xuất hiện nhiều bên ngoài Mexico. Nhưng những năm gần đây, nhờ vào sự quan tâm từ các bartender quốc tế và nhà nhập khẩu, sotol bắt đầu tìm được chỗ đứng ở các quán bar cao cấp tại Mỹ, châu Âu, và cả châu Á.

Những nhà sản xuất mới và tinh thần bảo tồn bản sắc

Một trong những nhà sản xuất nổi bật đưa sotol ra thế giới là Flor del Desierto – một thương hiệu đến từ Chihuahua. Thay vì sản xuất đại trà, họ giữ nguyên phương pháp chưng cất thủ công, sử dụng lửa củi, chưng trong nồi đồng truyền thống và cẩn thận trong từng giai đoạn lên men.

Mỗi chai sotol vì vậy không chỉ là một loại rượu, mà còn là một phần lịch sử, văn hóa, và cảnh quan sinh thái được đóng gói tinh tế. Các nhà sản xuất nhỏ đang nỗ lực cân bằng giữa mở rộng thị trường với việc bảo tồn tính hoang dại và nguyên bản của cây sereque.

Hương vị đặc trưng khó nhầm lẫn

Điều khiến sotol nổi bật so với các loại rượu Mexico khác là hương vị độc đáo, phụ thuộc nhiều vào vùng trồng và cách chế biến. Sotol từ khu vực cao nguyên có vị tươi mát, thảo mộc; còn từ sa mạc sâu hơn lại mang vị đất, khói và khoáng chất mạnh mẽ.

Bartender tại New York, Tokyo và Berlin đã bắt đầu đưa sotol vào thực đơn cocktail, thay thế gin hay mezcal để tạo ra trải nghiệm vị giác mới mẻ. Cocktail dùng sotol thường kết hợp với chanh, thảo mộc như húng quế, hoặc thậm chí là mật ong và ớt để làm nổi bật chất “hoang” trong hương rượu.

Thách thức pháp lý và nhận diện thương hiệu

Một trong những rào cản lớn nhất mà sotol đang đối mặt là sự thiếu nhận diện pháp lý rõ ràng. Trong khi tequila và mezcal đã có chỉ dẫn địa lý (GI) được bảo hộ nghiêm ngặt, sotol chỉ mới được Mexico chính thức công nhận vào đầu những năm 2000.

Hiện nay, chỉ một số vùng tại Mexico mới được sản xuất sotol dưới danh nghĩa “hợp pháp”, khiến nhiều nhà sản xuất nhỏ lẻ ở Texas – nơi có cây sereque mọc tự nhiên – bị cản trở khi muốn tiếp cận thị trường rộng hơn.

Ngoài ra, nhiều người tiêu dùng quốc tế vẫn chưa phân biệt rõ sotol với mezcal, khiến việc tiếp thị và xây dựng thương hiệu trở nên khó khăn hơn. Tuy vậy, chính sự mới mẻ này cũng là cơ hội: sotol có thể được định vị là “loại rượu hoang dã cuối cùng của Mexico”.

Tương lai nào cho sotol?

Với đà phát triển hiện tại, sotol đang dần bước ra khỏi cái bóng của mezcal. Các chuyên gia dự đoán trong 5-10 năm tới, sotol sẽ trở thành một xu hướng nổi bật trong thế giới cocktail và đồ uống cao cấp, nhất là khi người tiêu dùng ngày càng ưa chuộng những sản phẩm có nguồn gốc bản địa, thủ công, và thân thiện với môi trường.

Sự bền vững trong sản xuất, kết hợp với câu chuyện văn hóa và cảm giác “khám phá điều lạ” là yếu tố tạo nên sức hút của sotol. Dù hành trình ra thế giới còn dài, nhưng rõ ràng sotol đã tìm được tiếng nói riêng – không quá ồn ào, nhưng đậm chất tự nhiên, bản sắc, và đầy cá tính.