Tài liệu mật tiết lộ tham vọng bá quyền của Iran tại Syria và nguyên nhân thất bại

Hãng tin Reuters ngày 1/5 đã công bố loạt tài liệu mật thu được từ Đại sứ quán Iran tại Syria, hé lộ chi tiết về chiến lược lâu dài của Tehran nhằm kiểm soát chính trị, quân sự và kinh tế tại quốc gia Trung Đông này. Theo đó, Iran đã nuôi tham vọng xây dựng một mạng lưới ảnh hưởng toàn diện tại Syria sau cuộc nội chiến, song nhiều yếu tố nội tại và bên ngoài đã khiến kế hoạch này dần thất bại.

Ảnh: Reuters

Theo các tài liệu bị rò rỉ, Iran tìm cách kiểm soát Syria không chỉ bằng việc hỗ trợ quân sự cho chính quyền Tổng thống Bashar al-Assad, mà còn thông qua thiết lập các trung tâm truyền bá tư tưởng, đào tạo cán bộ, đầu tư kinh tế và thao túng bộ máy hành chính địa phương. Một kế hoạch mang tên “Dự án Trục Kháng chiến” cho thấy Tehran muốn biến Syria thành mắt xích chủ chốt trong chuỗi ảnh hưởng trải dài từ Iran sang Iraq, Lebanon và Palestine.

Tài liệu còn mô tả cách Iran đưa các giáo sĩ Shiite tới các khu vực Sunni tại Syria, tài trợ học bổng tôn giáo, và kiểm soát mạng lưới giáo dục ở nhiều tỉnh thành. Ngoài ra, Tehran còn thông qua Vệ binh Cách mạng Hồi giáo (IRGC) để xây dựng lực lượng dân quân địa phương trung thành với mình, vận hành các trạm kiểm soát và khu vực dân cư riêng biệt.

Dù đầu tư quy mô lớn và có sự hiện diện quân sự dày đặc, Iran vẫn vấp phải sự phản kháng mạnh từ người dân địa phương, đặc biệt tại các vùng Sunni. Bên cạnh đó, sự hiện diện song song của Nga – một đồng minh chủ chốt khác của Syria – đã dẫn tới cạnh tranh ảnh hưởng và làm suy yếu vai trò của Tehran. Cả hai nước đều hỗ trợ chính phủ Assad, nhưng lại có chiến lược và ưu tiên khác biệt.

Ngoài ra, nội bộ các lực lượng được Iran hậu thuẫn tại Syria cũng xuất hiện chia rẽ, tham nhũng và lạm dụng quyền lực, khiến dân chúng bất mãn. Một số báo cáo ghi nhận việc dân quân do Iran hậu thuẫn bị tố cáo cưỡng chiếm tài sản và thực hiện các hành vi bạo lực với dân thường.

Giới quan sát nhận định rằng chiến lược bá quyền của Iran tại Syria là một phần trong nỗ lực mở rộng “vành đai ảnh hưởng” ở Trung Đông, nhưng thực tế đã bộc lộ nhiều giới hạn. Trong khi Iran đang đối mặt với áp lực kinh tế từ các lệnh trừng phạt của phương Tây, thì việc duy trì ảnh hưởng tại một quốc gia bị tàn phá nặng nề như Syria đang trở thành gánh nặng.

Mỹ và các nước phương Tây nhiều lần lên án vai trò của Iran trong việc làm phức tạp thêm tình hình tại Syria và khu vực. Israel cũng liên tục không kích các mục tiêu Iran tại Syria nhằm ngăn chặn sự bành trướng của lực lượng Hezbollah và IRGC gần biên giới.

Loạt tài liệu mật bị rò rỉ đã cho thấy tham vọng chính trị và quân sự sâu rộng của Iran tại Syria, đồng thời phơi bày các thách thức khiến chiến lược này thất bại trên thực tế. Trong bối cảnh cục diện Trung Đông đang dịch chuyển với sự tham gia ngày càng rõ rệt của Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Trung Quốc, vai trò của Iran tại Syria có thể sẽ tiếp tục bị thu hẹp.