Trung Quốc phát triển tàu sân bay “lớn nhất thế giới”, có thể cạnh tranh với USS Gerald R. Ford

Ba thập kỷ trước, khi Trung Quốc mua lại tàu sân bay cũ của Liên Xô – Varyag (sau này được đổi tên thành Liêu Ninh), thế giới đã chú ý, nhưng phần lớn các chuyên gia quân sự vẫn cho rằng Hải quân Trung Quốc chỉ là một lực lượng nhỏ, chưa thể vươn ra biển lớn. Tuy nhiên, đến năm 2025, Hải quân Trung Quốc đã có những bước tiến vượt bậc. Không chỉ sở hữu lực lượng tàu chiến đông đảo hơn Hải quân Mỹ, Trung Quốc còn trở thành quốc gia đứng thứ hai thế giới về số lượng tàu sân bay.

Tàu sân bay mới nhất mà Trung Quốc đang phát triển được cho là sẽ sử dụng năng lượng hạt nhân, sánh ngang về kích thước và sức mạnh với những tàu sân bay hiện đại nhất của Mỹ.

Tàu sân bay Phúc Kiến, Trung Quốc. Ảnh: Pu Haiyang/Xinhua

Trung Quốc đang xây dựng tàu sân bay thứ tư

Tàu sân bay là biểu tượng của sức mạnh quân sự và khả năng triển khai lực lượng trên phạm vi toàn cầu. Hiện tại, Trung Quốc đang vận hành ba tàu sân bay:

• Liêu Ninh: Tàu sân bay cũ của Liên Xô, được Trung Quốc cải tiến.
• Sơn Đông: Tàu sân bay đầu tiên do Trung Quốc tự đóng.
• Phúc Kiến: Tàu sân bay mới nhất, lớn nhất, có hệ thống phóng máy bay bằng điện từ (EMALS), nhưng vẫn dùng động cơ thông thường.

Tuy nhiên, Phúc Kiến chưa phải là đích đến cuối cùng. Trung Quốc hiện đang chế tạo tàu sân bay thứ tư, mang tên Type 004, được cho là sẽ có động cơ hạt nhân và có kích thước tương đương với USS Gerald R. Ford – tàu sân bay tối tân nhất của Mỹ.

Type 004 – Bước tiến mới của Hải quân Trung Quốc

Hình ảnh vệ tinh chụp tại xưởng đóng tàu Đại Liên cho thấy Trung Quốc đang thử nghiệm một nguyên mẫu tàu sân bay, với thiết kế khác biệt so với những tàu trước đây.

Tàu Type 004 sẽ có bốn hệ thống phóng máy bay, giúp chiến đấu cơ có thể xuất kích từ bốn vị trí khác nhau trên boong tàu. Đây là một điểm tương đồng với siêu tàu sân bay của Mỹ, vì trước đây, các tàu sân bay Trung Quốc chỉ có thể phóng máy bay từ ba vị trí.

Những điểm đặc biệt của Type 004

• Sử dụng động cơ hạt nhân, giúp tàu có thể hoạt động liên tục mà không cần tiếp nhiên liệu, nâng cao khả năng tác chiến dài hạn.
• Trang bị bốn bệ phóng máy bay bằng điện từ (EMALS), tăng tốc độ xuất kích của máy bay chiến đấu.
• Tăng số lượng máy bay triển khai, nâng cao năng lực chiến đấu, có thể sánh ngang với USS Gerald R. Ford.

Mặc dù đây là một bước tiến lớn, hình ảnh vệ tinh cho thấy công việc chế tạo tàu sân bay Type 004 thực sự vẫn chưa bắt đầu. Hiện tại, Trung Quốc đang thử nghiệm một nguyên mẫu mô-đun của hệ thống phóng máy bay, với hai đường ray dùng để phóng chiến đấu cơ.

Thiết kế phóng máy bay khác biệt so với Mỹ

Các tàu sân bay của Mỹ có bốn hệ thống phóng điện từ với hai đường ray song song chạy dọc mũi tàu và trung tâm boong. Tuy nhiên, nguyên mẫu của Trung Quốc lại có hai đường ray hội tụ vào nhau theo một góc nhất định.

Các chuyên gia phân tích cho rằng thiết kế này có thể nhằm giảm bớt diện tích chiếm chỗ trên boong tàu, do không gian trên tàu sân bay là rất hạn chế. Tuy nhiên, điều này cũng có thể gây ra thách thức về mặt kỹ thuật, vì khi hai hệ thống phóng nằm gần nhau, từ trường của chúng có thể ảnh hưởng lẫn nhau.

Công nghệ phóng máy bay bằng điện từ (EMALS) sử dụng nam châm điện để phóng máy bay lên không trung. Trên tàu Phúc Kiến, hai bệ phóng điện từ được đặt khá xa nhau, giúp tránh sự nhiễu loạn từ trường. Nhưng với thiết kế mới trên Type 004, Trung Quốc có thể phải đối mặt với bài toán phức tạp hơn.

Tàu sân bay Liêu Ninh, Trung Quốc. Ảnh: Pu Haiyang/Xinhua

Trung Quốc đang mở rộng sức mạnh Hải quân

Việc phát triển Type 004 cho thấy tham vọng rất lớn của Trung Quốc trong việc cạnh tranh với Mỹ trên biển. Tuy nhiên, dù có nhiều tiến bộ, Hải quân Trung Quốc vẫn còn một khoảng cách nhất định so với Mỹ.

Hiện nay, Mỹ có 11 tàu sân bay hạt nhân, cho phép triển khai lực lượng trên toàn cầu. Trong khi đó, Trung Quốc vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện năng lực vận hành nhiều tàu sân bay cùng lúc.

Lầu Năm Góc nhận định rằng Trung Quốc “đang trong giai đoạn đầu của việc vận hành lực lượng tàu sân bay đa nhiệm”. Điều này có nghĩa là dù Trung Quốc có thể đóng thêm nhiều tàu sân bay, nhưng để vận hành hiệu quả như Mỹ, họ vẫn cần thêm nhiều thời gian.

Hải quân Trung Quốc đang hướng tới tàu sân bay hạt nhân

Chương trình phát triển tàu sân bay của Trung Quốc đã có những bước tiến đáng kể, từ việc mua lại và nghiên cứu tàu sân bay nước ngoài cho đến tự thiết kế và đóng mới.

Năm 1985, Trung Quốc mua lại tàu sân bay HMAS Melbourne đã ngừng hoạt động của Úc để nghiên cứu hệ thống hạ cánh và máy phóng hơi nước. Trong những năm 1990 và 2000, Trung Quốc tiếp tục mua các tàu sân bay cũ của Liên Xô như Minsk, Kiev và Varyag.

Sau khi cải tiến, tàu Varyag trở thành Liêu Ninh (Type 001) – tàu sân bay đầu tiên của Trung Quốc, chính thức đi vào hoạt động năm 2012.

Tàu Sơn Đông (Type 002), ra mắt năm 2017 và đi vào hoạt động năm 2019, là tàu sân bay đầu tiên được Trung Quốc tự đóng, với thiết kế giống Liêu Ninh nhưng có hệ thống phóng máy bay kiểu nhảy cầu.

Tàu Phúc Kiến (Type 003), ra mắt năm 2022, đánh dấu một bước tiến lớn với hệ thống phóng điện từ (EMALS) – công nghệ chỉ có trên các tàu sân bay hiện đại nhất của Mỹ. Tuy nhiên, Phúc Kiến vẫn sử dụng động cơ thông thường, cần tiếp nhiên liệu thường xuyên để duy trì hoạt động.

Mặc dù Trung Quốc chưa chính thức công bố kế hoạch đóng tàu sân bay Type 004, nhiều bằng chứng cho thấy nước này đang hướng tới tàu sân bay chạy bằng năng lượng hạt nhân.

Bằng chứng về tàu sân bay hạt nhân của Trung Quốc

Hình ảnh vệ tinh từ tháng 11 năm 2024 cho thấy Trung Quốc đã xây dựng một lò phản ứng hạt nhân thử nghiệm trên đất liền, được thiết kế cho một tàu chiến mặt nước cỡ lớn.

Nếu thành công, đây sẽ là bước đột phá, giúp Trung Quốc gia nhập nhóm cường quốc sở hữu tàu sân bay hạt nhân, vốn chỉ gồm Mỹ và Pháp. Dự án chế tạo lò phản ứng này được gọi là Longwei (Rồng Uy Mãnh – Dragon Might).

Trong nhiều năm qua, đã có nhiều tin đồn rằng Trung Quốc muốn đóng tàu sân bay hạt nhân. Tuy nhiên, nghiên cứu từ Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury tại California mới đây đã xác nhận rằng Bắc Kinh thực sự đang phát triển hệ thống động cơ hạt nhân cho tàu sân bay.

Ảnh: Maxar

Lợi ích của tàu sân bay hạt nhân

Tàu sân bay chạy bằng năng lượng hạt nhân có nhiều lợi thế hơn so với tàu chạy bằng nhiên liệu thông thường:

• Có thể hoạt động liên tục trong nhiều năm mà không cần tiếp nhiên liệu.
• Cung cấp năng lượng mạnh hơn để vận hành các hệ thống hiện đại như máy phóng điện từ, radar công suất lớn, vũ khí công nghệ cao.
• Tầm hoạt động không giới hạn, giúp mở rộng ảnh hưởng quân sự trên phạm vi toàn cầu.

Hải quân Trung Quốc – lớn nhưng vẫn kém Mỹ

Hiện nay, Hải quân Trung Quốc đã trở thành lực lượng hải quân lớn nhất thế giới, với hơn 370 tàu chiến và tàu ngầm.

Trung Quốc cũng có năng lực đóng tàu vượt trội, khi mỗi năm nước này có thể đóng hàng trăm tàu chiến, trong khi Mỹ chỉ đóng dưới 5 chiếc (theo báo cáo Quốc hội Mỹ năm 2023).

Tuy nhiên, Trung Quốc vẫn thua kém Mỹ ở nhiều khía cạnh quan trọng. Lý do lớn nhất là Mỹ có 11 tàu sân bay hạt nhân, cho phép triển khai các nhóm tác chiến tàu sân bay trên khắp thế giới, bao gồm cả khu vực Ấn Độ – Thái Bình Dương.

Mặc dù Lầu Năm Góc không trực tiếp nhắc đến Type 004 trong báo cáo mới nhất về quân đội Trung Quốc, nhưng họ đã chỉ ra rằng Hải quân Trung Quốc đang ở giai đoạn đầu của việc vận hành lực lượng tàu sân bay đa nhiệm. Báo cáo cũng nhấn mạnh rằng tàu Phúc Kiến chỉ là khởi đầu của một thế hệ tàu sân bay mới của Trung Quốc, với khả năng phóng điện từ và tầm hoạt động xa hơn. Khi được triển khai ngoài khu vực Đông Á, những tàu sân bay này sẽ giúp Trung Quốc tăng cường sức mạnh chiến đấu trên biển và mở rộng phạm vi ảnh hưởng quân sự.

Việc Trung Quốc phát triển tàu sân bay hạt nhân cho thấy tham vọng vươn tầm thành siêu cường quân sự toàn cầu. Tuy nhiên, để thực sự cạnh tranh với Hải quân Mỹ, Trung Quốc không chỉ cần nhiều tàu sân bay hơn, mà còn phải nâng cao kỹ năng vận hành và xây dựng hệ thống căn cứ hỗ trợ trên toàn thế giới.