Wikipedia phải gác lại thử nghiệm tóm tắt AI sau làn sóng phản ứng từ cộng đồng

Kế hoạch thử nghiệm tính năng tạo tóm tắt bài viết bằng trí tuệ nhân tạo (AI) trên phiên bản di động của Wikipedia đã chính thức bị Wikimedia Foundation huỷ bỏ chỉ sau chưa đầy một ngày triển khai. Nguyên nhân xuất phát từ làn sóng phản đối mạnh mẽ của cộng đồng biên tập viên – lực lượng nòng cốt xây dựng nội dung của bách khoa toàn thư mở lớn nhất thế giới.

SOPA Images via Getty Images

Một tính năng chưa kịp “ấm ghế” đã phải rút lui

Tính năng AI summaries – cho phép hiển thị đoạn tóm tắt bài viết được tạo tự động bằng công nghệ ngôn ngữ lớn (LLM) – vừa được đưa vào thử nghiệm đầu tháng 6/2025. Tóm tắt này xuất hiện ở đầu bài viết, kèm nhãn “Unverified” (Chưa được xác minh), chỉ khả dụng trên thiết bị di động.

Ngay lập tức, tính năng này vấp phải phản ứng dữ dội từ cộng đồng tình nguyện viên biên tập nội dung. Nhiều người cho rằng đây là một “sự xúc phạm” đến nguyên tắc cốt lõi của Wikipedia: nội dung do con người biên soạn, kiểm chứng và đóng góp công khai. Một số phản hồi tiêu biểu từ cộng đồng cho thấy thái độ rõ ràng:

“Kinh khủng. Điều này sẽ gây hại ngay lập tức và không thể đảo ngược đối với danh tiếng của chúng ta – một nguồn thông tin nghiêm túc và đáng tin cậy.”

Trước sức ép này, Wikimedia Foundation đã buộc phải dừng thử nghiệm và cam kết sẽ xem xét lại cách triển khai, nếu tiếp tục.

Wikimedia và chiến lược AI “con người là trung tâm”

Việc tích hợp trí tuệ nhân tạo không phải là hướng đi mới của Wikimedia. Hồi tháng 4/2024, tổ chức này từng công bố kế hoạch 3 năm đưa AI vào hệ sinh thái Wikipedia một cách cẩn trọng và có định hướng. Trong đó, AI được định vị là công cụ hỗ trợ chứ không phải thay thế con người.

Theo kế hoạch đó, AI sẽ được dùng để:

• Phát hiện các hành vi phá hoại (vandalism);
• Gợi ý sửa lỗi nội dung;
• Cải thiện công cụ tìm kiếm và gợi ý bài viết;
• Hỗ trợ dịch thuật cho các phiên bản Wikipedia ngôn ngữ nhỏ;
• Hướng dẫn người dùng mới tham gia biên tập.

Tuy nhiên, tính năng tạo tóm tắt tự động lại đi ngược lại định hướng “AI vì con người”. Việc tạo ra nội dung mới mà không có sự kiểm chứng chặt chẽ từ cộng đồng là rủi ro lớn, đặc biệt trong bối cảnh thông tin sai lệch và nội dung độc hại từ AI đang là vấn đề toàn cầu.

Bài học từ một cuộc “phản ứng ngược”

Wikipedia là nền tảng đặc biệt: nó không có đội ngũ biên tập viên chuyên nghiệp cố định, mà tồn tại nhờ đóng góp từ hàng triệu người dùng trên khắp thế giới. Chính cộng đồng này đã giữ vững chất lượng, uy tín và tốc độ cập nhật của Wikipedia suốt hơn 20 năm qua.

Do đó, bất kỳ thay đổi nào – nhất là liên quan đến nội dung – đều cần được tham vấn cộng đồng. Việc triển khai tóm tắt AI mà không thông qua quy trình lấy ý kiến rõ ràng là một sai lầm, dù có thể là vô tình.

Đại diện Wikimedia thừa nhận: nếu muốn tiếp tục thử nghiệm tóm tắt AI trong tương lai, tổ chức sẽ thiết kế lại quy trình, đảm bảo có sự giám sát và tham gia trực tiếp từ cộng đồng biên tập viên.

Niềm tin – thứ không thể để AI phá hỏng

Trong thời đại mà AI đang tái định hình cách con người tiếp cận và xử lý thông tin, câu hỏi “liệu AI có thể viết thay con người?” không còn là giả thuyết. Tuy nhiên, Wikipedia – với triết lý “bách khoa mở, do cộng đồng đóng góp” – đã cho thấy một lựa chọn khác: ưu tiên niềm tin và chất lượng, thay vì chạy theo công nghệ một cách vội vã.

Việc tạm dừng thử nghiệm AI summaries không có nghĩa là từ bỏ ứng dụng AI, mà là lời khẳng định: AI chỉ nên là công cụ hỗ trợ, còn con người vẫn là người quyết định nội dung cuối cùng. Và đó cũng là lý do Wikipedia vẫn giữ được vị thế đặc biệt trong kỷ nguyên thông tin hiện nay.