Xuất khẩu giày dép Việt Nam sang Mỹ giảm mạnh 27% tháng 9 giữa bão thuế quan Tổng thống Donald Trump

Hãy tưởng tượng những đôi giày da bóng loáng, được khâu tỉ mỉ dưới bàn tay khéo léo của hàng triệu công nhân Việt Nam, từng là biểu tượng của sức sống kinh tế sôi động. Thế nhưng, chỉ trong chớp mắt, những đôi giày ấy dường như bị “đóng băng” trên hành trình vượt Thái Bình Dương, khi chúng đối mặt với bức tường thuế quan khổng lồ từ chính quyền Tổng thống Donald Trump. Tháng 9/2025, xuất khẩu giày dép của Việt Nam sang Mỹ lao dốc 27%, đánh dấu một cú sốc không chỉ cho ngành công nghiệp mà còn cho cả nền kinh tế đang vươn mình mạnh mẽ. Đây không chỉ là con số khô khan trên báo cáo hải quan, mà là câu chuyện về sự mong manh của chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi mà một quyết định chính sách có thể làm rung chuyển hàng triệu cuộc đời.

Theo dữ liệu từ Tổng cục Hải quan Việt Nam công bố ngày 6/10, giá trị xuất khẩu giày dép sang thị trường Mỹ – nước nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam – chỉ còn 611 triệu USD trong tháng 9, so với mức cao hơn đáng kể ở các tháng trước đó. Mức giảm này là sâu sắc nhất trong tất cả các ngành hàng, vượt trội hơn cả sự sụt giảm 20% của dệt may – một “người anh em” khác trong gia đình công nghiệp nhẹ. Tổng xuất khẩu sang Mỹ, dù vậy, chỉ giảm nhẹ 1,5% xuống còn 13,7 tỷ USD, nhờ vào đà tăng của cà phê và máy móc, minh chứng cho sức bền bỉ của nền kinh tế Việt Nam trước những cơn gió ngược. Tuy nhiên, đằng sau con số này là nỗi lo lắng lan tỏa: tháng 8 đã chứng kiến xuất khẩu tổng thể giảm 2%, với giày dép sụt 5,5%, và tháng 9 chỉ là “đỉnh điểm” của xu hướng tiêu cực này.

Credit: East Asia Forum

Nguyên nhân gốc rễ nằm ở chính sách thuế quan “phản ứng lẫn nhau” mà Tổng thống Donald Trump áp dụng từ ngày 7/8/2025, nhằm khắc phục thâm hụt thương mại kéo dài của Mỹ. Với mức thuế lên đến 20-40% đối với hàng hóa từ Việt Nam – quốc gia được coi là “cầu nối” cho một phần hàng Trung Quốc – các doanh nghiệp Mỹ như Nike, Adidas hay Steve Madden đột ngột phải đối mặt với chi phí đội vọt. Việt Nam, nhà cung cấp giày dép lớn thứ hai thế giới sau Trung Quốc, vốn hưởng lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung trước đây, nay trở thành mục tiêu chính. Theo ước tính của Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP), các biện pháp này có thể khiến Việt Nam mất tới 25 tỷ USD doanh thu xuất khẩu sang Mỹ, tương đương một phần năm tổng kim ngạch. Một báo cáo nội bộ của chính phủ Việt Nam thậm chí còn bi quan hơn, dự báo thiệt hại lên đến 37 tỷ USD, ảnh hưởng nặng nề đến các ngành chủ lực như điện tử, máy móc, dệt may, giày dép và nội thất.

Tác động không dừng lại ở con số. Tại các khu công nghiệp Bình Dương hay Đồng Nai, hàng nghìn công nhân – phần lớn là phụ nữ trẻ đang loay hoay với đơn hàng bị hủy, giờ làm giảm và thu nhập bấp bênh. Các nhà máy như Ngoc Ha Shoe ở Hà Nội, nơi từng nhộn nhịp tiếng máy khâu và mùi da thuộc, nay phải cắt giảm sản xuất để tránh tồn kho. Các thương hiệu Mỹ, vốn sản xuất tới 25% giày dép tại Việt Nam, đang cân nhắc chuyển dịch chuỗi cung ứng sang Ấn Độ hay Indonesia, đẩy Việt Nam vào thế “mất cả chì lẫn chài”. Chuyên gia kinh tế nhận định, mức thuế này không chỉ làm giảm lợi nhuận biên của doanh nghiệp Việt mà còn đe dọa việc làm cho hàng triệu lao động, vốn là trụ cột của tăng trưởng xuất khẩu – động lực chính đưa GDP Việt Nam tăng 8,23% trong quý III/2025, bất chấp “cơn bão” từ Mỹ.

Nhưng giữa bóng tối của thách thức, Việt Nam đang thể hiện bản lĩnh của một “con rồng châu Á” kiên cường. Thủ tướng Phạm Minh Chính đã chỉ đạo đẩy mạnh đàm phán thương mại, hướng tới các hiệp định tự do mới với EU, Nhật Bản và các nước ASEAN để đa dạng hóa thị trường. Các doanh nghiệp giày dép, từ PouYuen đến Biti’s, đang đầu tư vào công nghệ tự động hóa và sản phẩm cao cấp hơn, giảm phụ thuộc vào lao động giá rẻ. Hơn nữa, sự tăng trưởng của các mặt hàng như cà phê – tăng mạnh trong tháng 9 – nhắc nhở rằng Việt Nam không chỉ sống bằng “một giỏ trứng”. Dù vậy, câu hỏi lớn vẫn treo lơ lửng: Liệu các cuộc đàm phán với Washington có mang lại “khoan hồng” trước hạn chót tháng 10, hay Việt Nam sẽ phải tái cấu trúc toàn bộ mô hình xuất khẩu?

Câu chuyện xuất khẩu giày dép tháng 9 không chỉ là một chương buồn trong sổ sách thương mại, mà là lời cảnh tỉnh sâu sắc về sự phụ thuộc lẫn nhau trong thế giới toàn cầu hóa. Nó thúc đẩy Việt Nam nhìn xa hơn, xây dựng nền kinh tế linh hoạt, nơi mà sức mạnh không chỉ nằm ở giá rẻ mà còn ở sáng tạo và đa dạng. Khi những đôi giày Việt Nam tiếp tục bước đi trên đường phố New York hay Los Angeles, chúng sẽ mang theo bài học: Trong thương trường, sự kiên cường mới là đôi giày bền nhất.