The Almighty Peanut – hạt đậu nối liền lịch sử và văn hóa toàn cầu

The Almighty Peanut không chỉ là một món ăn vặt quen thuộc; nó là biểu tượng sống động của lịch sử, sinh kế và sáng tạo ẩm thực đa văn hóa. Khởi nguồn từ Nam Mỹ, hạt đậu đất (groundnut) đã đi khắp thế giới – từ châu Phi, châu Á đến Bắc Mỹ – và trở thành nguyên liệu thiết yếu trong nhiều nền ẩm thực.

Image: Patience Ogunbanjo

Nguồn gốc và hành trình lan tỏa

Hạt đậu đất có nguồn gốc từ dãy Andes, nơi người Inca đã thuần hóa nó cách đây khoảng 7.500 năm. Qua các tuyến đường thương mại thời thực dân, đậu đất được người châu Âu mang đến châu Phi và châu Á.

Trên đất châu Phi, đậu đất nhanh chóng được đón nhận, trở thành nguyên liệu chính trong các món ăn như mafé, súp đậu và suya. Khi người châu Phi bị đưa sang Mỹ trong các cuộc buôn bán nô lệ xuyên Đại Tây Dương, họ mang theo cả hạt đậu – và nhờ đó, loài cây này bén rễ tại miền Nam nước Mỹ, nơi khí hậu phù hợp để phát triển.

George Washington Carver và cuộc cách mạng hạt đậu

Vào đầu thế kỷ 20, nhà khoa học George Washington Carver đã biến hạt đậu thành biểu tượng của sự đổi mới nông nghiệp. Với hơn 100 ứng dụng – từ dầu ăn, bơ đậu phộng, đến mỹ phẩm và chất thay thế cao su – Carver không chỉ giải cứu đất bạc màu ở miền Nam sau thời kỳ trồng bông, mà còn mang đến thu nhập ổn định cho hàng ngàn nông dân Mỹ.

Cuốn sách “How to Grow the Peanut and 105 Ways of Preparing It for Human Consumption” (1916) của ông được xem là cẩm nang cho cả ngành nông nghiệp và thực phẩm thời bấy giờ.

Ký ức văn hóa và ẩm thực cộng đồng người da đen

Với nhiều cộng đồng Mỹ gốc Phi, đậu phộng không chỉ là món ăn, mà còn là ký ức sống động của gia đình và quê hương. Đầu bếp Bintou N’Daw tại Charleston kể lại hình ảnh bà nội rang đậu trên bếp than, mùi thơm lan khắp sân sau vào những chiều mùa hè. Ở nhà hàng của Patience Ogunbanjo tại Phoenix, các món ăn kết hợp đậu phộng như suya tacos và mafé hiện đang được thực khách yêu thích vì hương vị vừa lạ vừa gợi nhớ quê nhà.

Dinh dưỡng, môi trường và công dụng hiện đại

Đậu phộng giàu protein, chất béo lành mạnh và khoáng chất, đồng thời có khả năng cố định đạm trong đất, giúp cải thiện chất lượng canh tác. Với xu hướng ăn chay và thay thế sữa động vật, sữa đậu phộng (peanut milk) đang trở thành lựa chọn phổ biến, nhất là ở những cộng đồng có tỷ lệ dị ứng lactose cao.

Ngoài thực phẩm, đậu phộng còn được nghiên cứu làm nhiên liệu sinh học và vật liệu thay thế trong công nghiệp bền vững.

Tương lai của hạt đậu khiêm nhường

Hạt đậu phộng đang dần trở thành một biểu tượng của khả năng thích ứng trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Với giống mới có khả năng chịu hạn và hàm lượng dinh dưỡng cao, các nhà nghiên cứu nông nghiệp đặt kỳ vọng vào vai trò của nó như một loại cây trồng thiết yếu trong tương lai.

Ở góc độ văn hóa, đậu phộng tiếp tục giữ vai trò là chất kết nối xuyên đại dương – gắn kết châu Phi, châu Mỹ Latinh và Mỹ qua các thế hệ người nhập cư và di cư.

The Almighty Peanut không chỉ là một loại hạt nhỏ bé. Nó mang trên mình cả hành trình của lịch sử thuộc địa, của nỗi đau và sự kiên cường của người châu Phi, và cả tiềm năng cho một tương lai nông nghiệp bền vững. Từ món ăn đường phố đến sáng chế khoa học, đậu phộng là minh chứng cho việc: đôi khi, điều lớn lao nhất lại đến từ những thứ nhỏ bé nhất.