Theo Reuters đưa tin ngày 25/6/2025, một báo cáo từ AidData phối hợp với Viện Kinh tế Thế giới Kiel và Đại học Georgetown cho biết Trung Quốc đang ngày càng yêu cầu nghiêm ngặt hơn về tài sản thế chấp đối với các khoản vay dành cho các quốc gia đang phát triển. Thay vì dựa vào tín chấp hoặc các điều kiện mềm, Trung Quốc đang giữ lại một phần lớn doanh thu xuất khẩu của nước vay hoặc yêu cầu tiền mặt gửi vào các tài khoản phong tỏa tại ngân hàng Trung Quốc để đảm bảo an toàn cho các khoản cho vay.
Báo cáo cho thấy trong số khoảng 911 tỷ USD nợ mà các chính phủ đang phát triển đang gánh với Trung Quốc, có tới 418 tỷ USD đang bị kiểm soát thông qua các biện pháp tài chính hạn chế. Hình thức phổ biến là Trung Quốc yêu cầu quốc gia vay gửi trước một khoản tiền hoặc để doanh thu từ xuất khẩu như dầu mỏ, kim loại, nông sản vào một tài khoản ngân hàng ở Trung Quốc. Tài khoản này bị giám sát chặt chẽ, chỉ được dùng để trả nợ và không thể tùy ý sử dụng vào các mục tiêu ngân sách khác.
Các chuyên gia đánh giá rằng cách làm này khiến nhiều nước mất quyền tự chủ về tài chính. Họ không thể sử dụng dòng tiền từ xuất khẩu để đầu tư vào y tế, giáo dục hay ứng phó với khủng hoảng bất ngờ. Một số quốc gia chủ yếu ở châu Phi, Mỹ Latinh, Trung Đông và Nam Á bị đặt trong tình huống nghẹt thở về tài chính, buộc phải vay thêm để duy trì hoạt động tối thiểu trong nước.
Báo cáo cũng cảnh báo rằng mô hình thế chấp bằng tài sản quốc gia đang gây ra rủi ro lan rộng. Nếu giá hàng hóa xuất khẩu giảm, nước vay có thể không đủ tiền trả nợ, dẫn đến nguy cơ vỡ nợ hoặc phải nhượng lại tài sản chiến lược. Điều này làm dấy lên lo ngại về việc Trung Quốc đang sử dụng chiến lược ngoại giao bẫy nợ dù Bắc Kinh phủ nhận và cho rằng mọi giao dịch đều minh bạch và thỏa thuận song phương.
Các tổ chức tài chính quốc tế như IMF và Ngân hàng Thế giới kêu gọi Trung Quốc tăng minh bạch, phối hợp tốt hơn với các cơ chế giải quyết nợ quốc tế. Đồng thời, họ cũng khuyến cáo các quốc gia đang phát triển cần cân nhắc kỹ lưỡng các điều khoản vay, tránh phụ thuộc vào nguồn vốn có điều kiện ràng buộc cao và giảm khả năng kiểm soát nội tại đối với ngân sách quốc gia.
