Động đất ở Afghanistan: Hơn 800 người thiệt mạng, Taliban kêu gọi viện trợ quốc tế

Vào đêm 31 tháng 8 năm 2025, một trận động đất mạnh 6 độ richter đã làm rung chuyển miền đông Afghanistan, cướp đi sinh mạng của ít nhất 800 người và làm hơn 2.800 người khác bị thương. Vùng Kunar và Nangarhar, gần biên giới Pakistan, chịu thiệt hại nặng nề nhất, với hàng loạt ngôi làng bị san phẳng, nhà cửa sụp đổ và những con đường núi bị chặn bởi lở đất. Trong bối cảnh đất nước đang đối mặt với khủng hoảng nhân đạo nghiêm trọng, chính quyền Taliban đã kêu gọi sự hỗ trợ khẩn cấp từ cộng đồng quốc tế, nhấn mạnh sự bất lực của một quốc gia bị chiến tranh tàn phá trước thiên tai. Trận động đất này không chỉ là một thảm họa tự nhiên mà còn là lời cảnh báo về sự mong manh của Afghanistan, nơi mà cơ sở hạ tầng yếu kém, thiếu hụt viện trợ và các chính sách gây tranh cãi của Taliban đang đẩy hàng triệu người vào cảnh khốn cùng.

Trận động đất xảy ra lúc 23:47 giờ địa phương, với tâm chấn nằm cách thành phố Jalalabad, tỉnh Nangarhar, khoảng 27 km về phía đông bắc, ở độ sâu chỉ 8 km – một yếu tố khiến sóng địa chấn trở nên đặc biệt tàn phá. Theo Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), độ sâu nông này làm tăng cường độ rung lắc, gây sụp đổ nghiêm trọng các ngôi nhà làm từ gạch bùn và gỗ, vốn phổ biến ở vùng nông thôn Afghanistan. Cường độ rung lắc đạt mức VII–VIII (rất mạnh đến nghiêm trọng) tại tâm chấn, và dư chấn liên tiếp, bao gồm hai trận mạnh 5,2 độ richter, càng làm gia tăng sự hỗn loạn. Cư dân ở Kabul, Islamabad, Lahore và thậm chí Delhi (Ấn Độ) cũng cảm nhận được rung động.

Tỉnh Kunar chịu thiệt hại nặng nhất, với 610 người thiệt mạng và hàng trăm ngôi nhà bị phá hủy hoàn toàn, đặc biệt ở các khu vực như Mazar-e-Dara thuộc quận Nurgal. Tại Nangarhar, ít nhất 12 người chết và 255 người bị thương. Một người dân ở Mazar Dara nghẹn ngào chia sẻ: “Cả ngôi làng đã bị phá hủy. Trẻ em, người già, thanh niên đều bị chôn vùi dưới đống đổ nát. Chúng tôi cần sự giúp đỡ khẩn cấp”. Những hình ảnh từ Reuters cho thấy cảnh người dân tuyệt vọng đào bới đống gạch vụn bằng tay, trong khi trực thăng quân sự gầm vang, vận chuyển người bị thương đến các bệnh viện ở Jalalabad và Asadabad. Ít nhất 40 chuyến bay đã được thực hiện để sơ tán 420 người chết và bị thương, nhưng nhiều cộng đồng hẻo lánh vẫn chỉ có thể tiếp cận bằng đường bộ sau hàng giờ đi bộ.

Credit: CNBC

Afghanistan, nằm trên dãy núi Hindu Kush – nơi giao nhau của các mảng kiến tạo Ấn Độ và Á-Âu – vốn dễ bị tổn thương bởi động đất. Các trận động đất lớn trước đây, như trận 6,1 độ richter năm 2022 khiến 1.000 người chết, hay chuỗi động đất 6,3 độ richter ở Herat năm 2023 cướp đi gần 1.500 sinh mạng, đã phơi bày sự yếu kém của cơ sở hạ tầng và khả năng ứng phó thảm họa. Trận động đất lần này tiếp tục làm trầm trọng thêm tình trạng vốn đã tồi tệ: hơn 22,9 triệu người Afghanistan, tức hơn nửa dân số, đang cần viện trợ nhân đạo khẩn cấp. Tuy nhiên, nguồn tài trợ quốc tế đã giảm mạnh, từ 3,8 tỷ USD năm 2022 xuống còn 767 triệu USD trong năm nay, do các cuộc khủng hoảng toàn cầu khác (như Ukraine, Gaza, Sudan) và sự thất vọng của các nhà tài trợ trước các chính sách hạn chế phụ nữ của Taliban, bao gồm lệnh cấm phụ nữ làm việc trong các tổ chức phi chính phủ.

Mưa lớn và lũ quét trước trận động đất càng làm phức tạp nỗ lực cứu hộ. Lở đất đã chặn các con đường, cô lập nhiều ngôi làng ở các quận như Chawkay và Nurgal, khiến đội cứu hộ phải đi bộ hàng giờ để tiếp cận. Kate Carey từ Văn phòng Điều phối Các vấn đề Nhân đạo Liên Hợp Quốc (UNOCHA) nhấn mạnh: “Mưa lớn trong 24-48 giờ qua làm tăng nguy cơ lở đất và sạt lở đá, khiến nhiều tuyến đường không thể qua lại”. Các cơ quan nhân đạo cũng đang gấp rút xử lý xác động vật để tránh ô nhiễm nguồn nước, trong khi các bệnh viện ở Kunar và Nangarhar quá tải, với các báo cáo cho thấy cơ sở vật chất y tế bị hư hại nhẹ ở một số khu vực.

Chính quyền Taliban, đang chật vật với nền kinh tế khủng hoảng và làn sóng trục xuất hàng triệu người Afghanistan từ Pakistan và Iran, đã công khai kêu gọi hỗ trợ quốc tế – một động thái hiếm hoi. Người phát ngôn Bộ Y tế Sharafat Zaman nhấn mạnh: “Chúng tôi cần sự giúp đỡ vì rất nhiều người đã mất đi mạng sống và nhà cửa.” Bộ Quốc phòng Afghanistan đã triển khai 30 bác sĩ và 800 kg thuốc tới Kunar, trong khi các đội an ninh, y tế và thực phẩm được huy động để cung cấp “hỗ trợ toàn diện”. Tuy nhiên, các nguồn lực nội địa hạn chế khiến Taliban phụ thuộc lớn vào viện trợ nước ngoài.

Phản ứng quốc tế bắt đầu xuất hiện, dù còn chậm. Ấn Độ đã cung cấp 1.000 lều gia đình cho Kabul và đang chuyển 15 tấn thực phẩm đến Kunar, với thêm hàng cứu trợ dự kiến từ thứ Ba. Trung Quốc cam kết hỗ trợ “theo nhu cầu và trong khả năng của mình”. Iran, thông qua Ngoại trưởng Abbas Araghchi, bày tỏ sẵn sàng gửi cứu trợ y tế và nhân đạo, trong khi Qatar và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) gửi lời chia buồn và đoàn kết. Liên Hợp Quốc, với sự hiện diện lâu dài tại Afghanistan, đã nhanh chóng triển khai các cơ quan như UNICEF, WHO, UNHCR và WFP, cung cấp lều, thuốc men, nước sạch và thực phẩm khẩn cấp. Tổng thư ký LHQ António Guterres bày tỏ sự đoàn kết và cam kết hỗ trợ, trong khi Filippo Grandi, Cao ủy Tị nạn LHQ, kêu gọi các nhà tài trợ không chần chừ trước thảm họa này.

Tuy nhiên, các tổ chức nhân đạo như Ủy ban Cứu hộ Quốc tế (IRC) cảnh báo rằng thảm họa này “có thể vượt xa quy mô nhu cầu nhân đạo” của trận động đất Herat năm 2023. Sherine Ibrahim, Giám đốc IRC tại Afghanistan, cho biết: “Trong vòng 12 giờ đầu, đã có 2.000 thương vong, với toàn bộ đường xá và cộng đồng bị cắt đứt khỏi các thị trấn và bệnh viện lân cận”. Các tổ chức như IRC và UNICEF đang triển khai các đội y tế lưu động, cung cấp dịch vụ sơ cứu, chăm sóc mẹ và trẻ sơ sinh, cùng với thuốc men và vật tư y tế. Tuy nhiên, việc cấm phụ nữ làm việc trong các tổ chức phi chính phủ khiến việc tiếp cận nạn nhân nữ và trẻ em gặp khó khăn, đặc biệt ở các tỉnh bảo thủ như Kunar, nơi nhiều gia đình trì hoãn đưa phụ nữ đến bệnh viện cho đến khi trời sáng.

Trận động đất không chỉ gây thiệt hại vật chất mà còn để lại vết thương tâm lý sâu sắc. Những người sống sót, như Ziaul Haq Mohammadi – một sinh viên ở Jalalabad – mô tả nỗi sợ hãi kéo dài suốt đêm: “Chúng tôi sống trong lo âu vì bất cứ lúc nào một trận động đất khác có thể xảy ra”. Sự mất mát nhà cửa, trường học và cơ sở hạ tầng thiết yếu, cùng với mùa đông khắc nghiệt đang đến gần, đẩy hàng nghìn gia đình vào cảnh vô gia cư và dễ bị tổn thương. Các tổ chức như IRC nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về nơi trú ẩn, nước sạch và hỗ trợ tâm lý để giảm thiểu nguy cơ khai thác và lạm dụng, đặc biệt đối với phụ nữ và trẻ em.

Afghanistan, với vị trí địa lý nằm trên các mảng kiến tạo hoạt động mạnh, sẽ tiếp tục đối mặt với nguy cơ động đất. Giáo sư Richard Walker từ Đại học Oxford chỉ ra rằng các công trình xây dựng dễ bị tổn thương, kết hợp với mật độ dân số cao ở Hindu Kush, khiến các trận động đất ở đây đặc biệt chết chóc. Để giảm thiểu rủi ro, Afghanistan cần đầu tư khẩn cấp vào cơ sở hạ tầng chống động đất, hệ thống cảnh báo sớm và chương trình chuẩn bị thảm họa. Tuy nhiên, với nền kinh tế mong manh và sự cô lập quốc tế, tiến độ cải thiện vẫn chậm chạp.

Trận động đất ở Kunar và Nangarhar là lời nhắc nhở đau lòng về sự mong manh của Afghanistan – một quốc gia bị tàn phá bởi chiến tranh, nghèo đói và thiên tai. Trong khi Taliban nỗ lực ứng phó, sự phụ thuộc vào viện trợ quốc tế là không thể tránh khỏi, nhưng các rào cản chính trị và cắt giảm tài trợ đang làm chậm phản ứng toàn cầu. Thảm họa này không chỉ là câu chuyện về mất mát mà còn là lời kêu gọi hành động, thúc đẩy cộng đồng quốc tế vượt qua khác biệt để cứu giúp những người đang tuyệt vọng. Liệu thế giới sẽ đáp lại, hay Afghanistan sẽ tiếp tục bị lãng quên trong cơn bão khủng hoảng? Câu trả lời sẽ định hình số phận của hàng triệu người sống sót, những người đang chiến đấu để tìm lại ánh sáng giữa đống đổ nát.