Mỹ lo ngại trước quyết định thoái vốn của quỹ đầu tư Na Uy khỏi Caterpillar vì mối quan hệ với Israel

Theo quyết định của Quỹ Đầu tư Quốc gia Na Uy – quỹ tài sản lớn nhất thế giới trị giá 2 nghìn tỷ USD, khi thoái vốn khỏi tập đoàn thiết bị xây dựng Caterpillar của Mỹ vào cuối tháng 8 năm 2025 đã gây ra một làn sóng tranh cãi quốc tế. Động thái này dựa trên các lý do đạo đức liên quan đến việc sử dụng sản phẩm của Caterpillar trong các hoạt động của Israel tại Gaza và Bờ Tây, đã khiến chính quyền Tổng thống Donald Trump bày tỏ sự “rất lo ngại” và thúc đẩy các cuộc đàm phán trực tiếp với chính phủ Na Uy. Vụ việc không chỉ làm dấy lên căng thẳng ngoại giao mà còn phản ánh áp lực ngày càng gia tăng đối với các công ty có mối liên hệ với Israel trong bối cảnh khủng hoảng nhân đạo tại Gaza leo thang.

Quỹ Đầu tư Quốc gia Na Uy, được vận hành bởi Norges Bank Investment Management (NBIM), đã thông báo thoái vốn khỏi Caterpillar do lo ngại về việc các sản phẩm của công ty, đặc biệt là máy ủi, được Israel sử dụng trong các hoạt động bị cáo buộc là vi phạm luật nhân đạo quốc tế. Hội đồng Đạo đức của quỹ, cơ quan độc lập đưa ra khuyến nghị về các quyết định đầu tư, đánh giá rằng các máy ủi của Caterpillar đã được sử dụng để “phá hủy bất hợp pháp trên diện rộng tài sản của người Palestine” tại Gaza và Bờ Tây, nơi Israel chiếm đóng. Hội đồng này nhấn mạnh rằng Caterpillar “không thực hiện bất kỳ biện pháp nào để ngăn chặn việc sử dụng sản phẩm của mình” trong các hoạt động này.

Trước khi thoái vốn, quỹ Na Uy nắm giữ 1,17% cổ phần của Caterpillar, tương đương 2,1 tỷ USD tính đến ngày 30 tháng 6 năm 2025. Quyết định này đánh dấu lần đầu tiên một công ty lớn của Mỹ bị quỹ loại khỏi danh mục đầu tư trong quá trình xem xét đạo đức liên quan đến cuộc xung đột Israel-Palestine, vốn đã leo thang kể từ cuộc tấn công của Hamas vào Israel ngày 7 tháng 10 năm 2023, khiến 1.200 người thiệt mạng và khoảng 250 người bị bắt làm con tin. Kể từ đó, chiến dịch quân sự của Israel tại Gaza đã gây ra cái chết của hàng chục nghìn người, khiến toàn bộ dân chúng Gaza phải di dời và làm dấy lên các cáo buộc về tội ác chiến tranh và diệt chủng từ các tổ chức nhân quyền và tòa án quốc tế, dù Israel đã phủ nhận các cáo buộc này.

Credit: MSN

Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã nhanh chóng phản ứng, gọi quyết định của quỹ Na Uy là “dựa trên những tuyên bố không hợp pháp” đối với cả Caterpillar và chính phủ Israel. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ tuyên bố: “Chúng tôi rất lo ngại về quyết định của Quỹ Đầu tư Quốc gia Na Uy và đang trực tiếp làm việc với chính phủ Na Uy về vấn đề này”. Thượng nghị sĩ Đảng Cộng hòa Lindsey Graham – một đồng minh thân cận của Trump, thậm chí còn đề xuất các biện pháp trả đũa, bao gồm áp đặt thuế quan và hạn chế thị thực đối với Na Uy.

Những phản ứng này cho thấy sự nhạy cảm của vấn đề trong bối cảnh quan hệ đồng minh giữa Mỹ và Israel. Caterpillar, một trong những nhà sản xuất thiết bị xây dựng hàng đầu thế giới, từ lâu đã cung cấp máy móc cho Israel, bao gồm các máy ủi D9 được sử dụng trong các hoạt động quân sự và phá dỡ ở Gaza và Bờ Tây. Trong Bờ Tây, Israel thường xuyên sử dụng máy ủi để phá hủy nhà cửa của những người Palestine bị cáo buộc thực hiện các cuộc tấn công khủng bố, cũng như các công trình xây dựng không có giấy phép. Quân đội Israel khẳng định rằng các hoạt động phá dỡ được thực hiện sau khi xem xét kỹ lưỡng và giới hạn ở mức tối thiểu cần thiết.

Tại Na Uy, Bộ trưởng Tài chính Jens Stoltenberg đã nhấn mạnh rằng quyết định thoái vốn là một hành động độc lập của NBIM, dựa trên các hướng dẫn đạo đức được Quốc hội Na Uy phê duyệt, và không mang tính chính trị. “Chính phủ không tham gia vào việc đánh giá các công ty riêng lẻ”, Stoltenberg khẳng định trong một tuyên bố gửi qua email tới Reuters. Ông cũng cho biết đã thảo luận với cố vấn kinh tế của Tổng thống Trump, Kevin Hassett, vào ngày 2 tháng 9 năm 2025, nhưng cuộc trò chuyện tập trung vào các vấn đề thương mại, thuế quan, và hỗ trợ cho Ukraine, chứ không đề cập đến quỹ đầu tư.

Quỹ Na Uy, được xây dựng từ nguồn thu dầu mỏ và khí đốt khổng lồ, sở hữu khoảng 1,5% cổ phiếu niêm yết toàn cầu và đầu tư vào khoảng 8.400 công ty. Với vai trò là một trong những nhà đầu tư có ảnh hưởng nhất thế giới, các quyết định của quỹ thường được xem là chuẩn mực trong lĩnh vực đầu tư bền vững và có trách nhiệm xã hội (ESG). Việc thoái vốn khỏi Caterpillar, cùng với năm ngân hàng Israel khác, là một phần trong nỗ lực của quỹ nhằm đảm bảo danh mục đầu tư tuân thủ các tiêu chuẩn đạo đức, đặc biệt trong bối cảnh xung đột tại Gaza và Bờ Tây ngày càng leo thang.

Quyết định của quỹ Na Uy không diễn ra trong một khoảng không. Các công ty và tổ chức trên toàn cầu đang phải đối mặt với áp lực ngày càng lớn từ các cuộc biểu tình và phong trào tẩy chay liên quan đến mối quantagged với Israel, trong bối cảnh khủng hoảng nhân đạo tại Gaza trở nên nghiêm trọng. Hình ảnh về những người Palestine, bao gồm trẻ em, trong tình trạng đói khát đã làm dấy lên sự phẫn nộ toàn cầu. Cuộc xung đột hiện tại, bắt đầu từ cuộc tấn công của Hamas vào tháng 10 năm 2023, đã làm gia tăng sự giám sát đối với các công ty cung cấp sản phẩm hoặc dịch vụ cho Israel, đặc biệt là những công ty có liên quan đến các hoạt động quân sự hoặc xây dựng tại các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng.

Một số nhà bình luận tại Na Uy đã đặt câu hỏi liệu quyết định thoái vốn này có thể gây rủi ro cho các tài sản của quỹ tại Mỹ, chẳng hạn như nguy cơ bị tịch thu hoặc bị ép buộc hoán đổi nợ, đặc biệt trong bối cảnh các chính sách kinh tế không chắc chắn dưới thời Trump. Tuy nhiên, Nicolai Tangen, CEO của quỹ, vào tháng 4 năm 2025 đã bác bỏ nguy cơ tịch thu tài sản, cho rằng rủi ro này không đáng kể.

Vụ việc này không chỉ là một câu chuyện về đầu tư mà còn là một điểm giao thoa phức tạp giữa đạo đức, chính trị và ngoại giao quốc tế. Đối với Caterpillar, việc bị quỹ Na Uy thoái vốn là một đòn giáng vào danh tiếng, đặc biệt khi công ty chưa đưa ra bất kỳ bình luận nào về động thái này. Đối với Na Uy, quyết định này củng cố vị thế của quỹ như một nhà đầu tư tiên phong trong việc áp dụng các tiêu chuẩn đạo đức nghiêm ngặt, nhưng đồng thời cũng làm gia tăng căng thẳng với một đồng minh quan trọng là Mỹ.

Trong bối cảnh xung đột Israel-Palestine tiếp tục diễn biến phức tạp, các công ty đa quốc gia như Caterpillar sẽ phải đối mặt với sự giám sát ngày càng chặt chẽ về vai trò của họ trong các khu vực xung đột. Đối với quỹ Na Uy, việc duy trì các tiêu chuẩn đạo đức trong khi điều hướng các áp lực ngoại giao sẽ là một bài kiểm tra quan trọng về khả năng cân bằng giữa trách nhiệm xã hội và lợi ích kinh tế. Trong khi đó, phản ứng của Mỹ cho thấy một lập trường kiên quyết trong việc bảo vệ các công ty trong nước và đồng minh Israel, đặt ra câu hỏi về cách các quốc gia và tổ chức sẽ định hình các mối quan hệ kinh tế trong một thế giới ngày càng phân cực.

Quyết định thoái vốn của Quỹ Đầu tư Quốc gia Na Uy khỏi Caterpillar không chỉ là một hành động tài chính mà còn là một tuyên bố mạnh mẽ về trách nhiệm đạo đức trong đầu tư. Trong một thế giới mà các vấn đề nhân quyền và xung đột quốc tế ngày càng ảnh hưởng đến các quyết định kinh doanh, động thái này của Na Uy có thể trở thành một tiền lệ cho các quỹ đầu tư khác trên toàn cầu. Tuy nhiên, với căng thẳng ngoại giao leo thang và những rủi ro tiềm tàng về kinh tế, vụ việc này cũng là lời nhắc nhở rằng các quyết định dựa trên đạo đức không bao giờ tách rời khỏi các hệ quả chính trị. Hành trình của quỹ Na Uy, Caterpillar, và các bên liên quan sẽ tiếp tục là tâm điểm chú ý, khi thế giới vật lộn với câu hỏi làm thế nào để cân bằng giữa lợi nhuận, đạo đức và hòa bình.