Net-zero Banking Alliance tan rã: Khi cam kết xanh của ngân hàng toàn cầu lung lay trước áp lực chính trị

Một liên minh từng huy động hàng trăm ngân hàng khổng lồ cam kết “xanh hóa” tài chính toàn cầu nay đột ngột sụp đổ – không phải vì thiếu tiền hay ý tưởng, mà vì nỗi sợ hãi từ những lời đe dọa chính trị. Net-Zero Banking Alliance (NZBA), sáng kiến ra đời năm 2021 dưới sự dẫn dắt của Mark Carney, vừa chính thức ngừng hoạt động vào ngày 3 tháng 10 năm 2025, sau cuộc bỏ phiếu của các thành viên còn lại. Từ đỉnh cao với gần 150 ngân hàng đại diện 72 nghìn tỷ USD tài sản, liên minh nay chỉ còn là “bộ khung hướng dẫn” công khai, không còn sức mạnh ràng buộc. Đây không chỉ là thất bại của một tổ chức; mà là tín hiệu báo động về sự mong manh của các nỗ lực chống biến đổi khí hậu, khi lợi ích kinh tế va chạm với sức ép từ các thế lực bảo thủ.

NZBA được thành lập như một trụ cột của Glasgow Financial Alliance for Net Zero tại COP26, với sứ mệnh giúp các ngân hàng đặt mục tiêu giảm phát thải carbon, phù hợp với Thỏa thuận Paris. Các thành viên cam kết chuyển đổi danh mục đầu tư sang net-zero vào năm 2050, từ tài trợ năng lượng tái tạo đến loại bỏ dần nhiên liệu hóa thạch. Tài liệu hướng dẫn của liên minh – về cách đặt mục tiêu khí hậu và đo lường tiến độ – từng là “kim chỉ nam” cho ngành ngân hàng toàn cầu. Nhưng từ cuối năm ngoái, khi Donald Trump tái đắc cử với khẩu hiệu “drill, baby, drill” và hứa hẹn xóa sổ quy định môi trường, làn sóng rút lui bắt đầu. Sáu ngân hàng Mỹ lớn nhất – JPMorgan Chase, Citigroup, Bank of America, Morgan Stanley, Wells Fargo và Goldman Sachs – rời đi trước lễ nhậm chức, lo ngại cáo buộc vi phạm luật chống độc quyền từ các nghị sĩ Cộng hòa. Họ theo sau là các ông lớn châu Âu và Nhật Bản: HSBC trì hoãn mục tiêu khí hậu 20 năm và rút lui đầu tiên ở Anh, rồi Barclays và UBS nối gót. Đến tháng 8 năm 2025, tổng tài sản đại diện của liên minh chỉ còn 42,2 nghìn tỷ USD – giảm mạnh từ đỉnh cao.

Credit: The Guardian

Quyết định tan rã đến sau đề xuất cải tổ tháng 8, chuyển từ mô hình thành viên ràng buộc sang “khung hướng dẫn” tự nguyện. Các thành viên còn lại đã bỏ phiếu ủng hộ, dẫn đến việc NZBA ngừng hoạt động ngay lập tức. “Tài liệu hướng dẫn về đặt mục tiêu khí hậu cho ngân hàng và các tài nguyên hỗ trợ sẽ vẫn công khai, là khung toàn cầu phổ biến nhất về giảm phát thải”, người phát ngôn liên minh cho biết. Điều này theo sau số phận của Net-Zero Insurance Alliance – liên minh bảo hiểm tan rã năm 2024 – và đang đe dọa các tổ chức khác như Net-Zero Asset Managers Initiative, cũng chịu sức ép tương tự từ chính trị Mỹ. Các nhà hoạt động môi trường phản ứng lẫn lộn: Jeanne Martin từ ShareAction gọi đây là “thất vọng cay đắng”, kêu gọi lãnh đạo ngân hàng “dũng cảm hơn để thúc đẩy trách nhiệm khí hậu”. Ngược lại, Lucie Pinson từ Reclaim Finance coi đó là “sự rõ ràng cần thiết”: “Liên minh này chỉ tạo ảo tưởng hành động để tránh quy định. Giờ, các ngân hàng thực sự cam kết sẽ tiếp tục, nhưng cần can thiệp từ chính sách gia và quy định để chuyển dòng vốn sang giải pháp xanh”.

Sự sụp đổ của NZBA phản chiếu một cuộc chiến lớn lao hơn: giữa lợi nhuận ngắn hạn và trách nhiệm dài hạn với hành tinh. Các ngân hàng rút lui không chỉ vì áp lực chính trị – như cáo buộc “xanh giả tạo” từ phe Cộng hòa – mà còn vì xung đột lợi ích: Danh mục đầu tư của họ vẫn rót hàng tỷ USD vào dầu mỏ và than đá, trong khi mục tiêu net-zero đòi hỏi cắt giảm mạnh tay. Carney, khi ra mắt liên minh, từng ví nó như “diễn đàn chiến lược” để đẩy nhanh chuyển đổi kinh tế xanh. Nhưng thực tế phũ phàng: Áp lực từ Trump và các bang đỏ Mỹ đã biến cam kết thành gánh nặng pháp lý, khiến các ông lớn chọn “an toàn” thay vì tiên phong. Điều này không chỉ làm chậm tiến độ toàn cầu – nơi ngân hàng kiểm soát dòng vốn cần thiết cho năng lượng sạch – mà còn khơi dậy nghi ngờ về “rửa xanh” (greenwashing): Các liên minh như NZBA có thực sự thay đổi hành vi, hay chỉ là công cụ PR?

Khi NZBA tan rã, ngành ngân hàng toàn cầu đứng trước ngã ba đường: Tiếp tục tự nguyện qua các khung hướng dẫn, hay chờ quy định bắt buộc từ chính phủ? Với các tổ chức tương tự đang lung lay, câu chuyện này nhắc nhở rằng, chống biến đổi khí hậu không phải trò chơi tự nguyện – mà là cuộc chạy đua sinh tồn. Các lãnh đạo tài chính, với sức mạnh định hình tương lai, cần chọn bên: Lợi nhuận từ hóa thạch hay di sản từ hành tinh xanh? NZBA có thể kết thúc, nhưng lời kêu gọi hành động thì chưa – và có lẽ, từ đống tro tàn này, một mô hình mạnh mẽ hơn sẽ trỗi dậy.