Biến đổi khí hậu đẩy cháy rừng Iberia vào vòng xoáy khốc liệt

Trong những ngày hè oi bức của năm 2025, khi ngọn lửa hung dữ nuốt chửng hàng trăm nghìn hecta rừng ở Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha, nhiều người tự hỏi: Liệu đây chỉ là tai ương ngẫu nhiên của thiên nhiên, hay là lời cảnh báo khắc nghiệt từ một hành tinh đang nóng dần lên? Các nhà khoa học từ World Weather Attribution (WWA) đã đưa ra câu trả lời rõ ràng: Những điều kiện thời tiết nóng, khô và gió mạnh – nguyên nhân chính đốt cháy bán đảo Iberia – giờ đây có khả năng xảy ra cao gấp 40 lần do tác động của biến đổi khí hậu do con người gây ra.

Theo báo cáo từ Reuters và Euronews, các đám cháy rừng tồi tệ nhất ở Tây Ban Nha trong ít nhất ba thập kỷ đã thiêu rụi hơn một triệu hecta đất đai trên toàn Liên minh châu Âu (EU) trong mùa hè này, với Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha chiếm khoảng hai phần ba tổng diện tích. Chỉ riêng ở Tây Ban Nha, hơn 380.000 hecta đã bị lửa tàn phá kể từ đầu năm, gấp gần năm lần mức trung bình hàng năm. Còn ở Bồ Đào Nha, con số vượt quá 260.000 hecta – tương đương gần 3% diện tích đất nước và gấp ba lần mức trung bình. Tổng diện tích bị cháy ở hai quốc gia này lớn gấp bốn lần diện tích Greater London, đánh dấu một kỷ lục buồn trong lịch sử châu Âu theo Hệ thống Thông tin Cháy rừng châu Âu (EFFIS).

Phân tích nhanh chóng của nhóm 13 nhà khoa học từ WWA tập trung vào điều kiện thời tiết cực đoan ở phía tây bắc bán đảo Iberia, bao gồm cả Bồ Đào Nha. Họ sử dụng Chỉ số Độ nghiêm trọng Hàng ngày (Daily Severity Rating – DSR), một chỉ số đo lường nhiệt độ, độ ẩm, tốc độ gió và lượng mưa để ước tính cường độ tiềm ẩn của cháy rừng và độ khó dập tắt. Kết quả cho thấy, trong khí hậu hiện tại – ấm hơn 1,3 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp – những đợt thời tiết nóng, khô và gió mạnh như vậy có thể tái diễn cứ mỗi 15 năm một lần. Nếu không có biến đổi khí hậu, chúng chỉ xảy ra khoảng 500 năm một lần. Tương tự, các đợt nắng nóng kéo dài tương đương sẽ lặp lại mỗi 13 năm thay vì 2.500 năm như trước đây.

Credit: The Guardian

Những đám cháy bùng phát từ cuối tháng 7, được thúc đẩy bởi nhiệt độ vượt 40 độ C và gió mạnh, đã lan rộng với tốc độ chóng mặt, tạo nên “cường độ chưa từng có” như lời tiến sĩ Clair Barnes từ Trung tâm Chính sách Môi trường tại Imperial College London mô tả. Chúng không chỉ giết chết ít nhất tám người, buộc hàng nghìn người phải sơ tán, mà còn làm gián đoạn giao thông đường sắt và cao tốc, đồng thời gây ô nhiễm không khí nghiêm trọng lan sang Pháp, Anh và các nước Scandinavia. Đỉnh điểm là vào ngày 13 tháng 8, Tây Ban Nha lần đầu tiên yêu cầu hỗ trợ chữa cháy quốc tế từ Cơ chế Bảo vệ Dân sự châu Âu – có thể là yêu cầu lớn nhất từ trước đến nay, theo Thủ tướng Pedro Sanchez.

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng châu Âu đang đối mặt với áp lực khổng lồ lên hệ thống chữa cháy. Theodore Keeping, một nhà nghiên cứu từ Imperial College London, cảnh báo: “Các lính cứu hỏa đang phải làm việc trong điều kiện hỗn loạn và khó lường, đối phó với những đám cháy hành xử theo cách mà họ chưa từng thấy”. Đồng thời, giáo sư Friederike Otto từ cùng trung tâm chỉ ra rằng Tây Ban Nha đang bị “đánh mạnh” bởi biến đổi khí hậu, với các sự kiện cực đoan như lũ lụt ở Valencia và nắng nóng liên tục. Bà nhấn mạnh: “Với mức ấm lên 1,3 độ C hiện nay đã vô cùng nguy hiểm, nếu không chuyển dịch nhanh chóng khỏi nhiên liệu hóa thạch, chúng ta có thể đạt 3 độ C vào cuối thế kỷ – và cháy rừng lúc đó sẽ là thảm họa”.

Bên cạnh biến đổi khí hậu, các yếu tố địa phương cũng góp phần làm tình hình tồi tệ hơn. Sự suy giảm hoạt động nông thôn, dân số nông thôn giảm và già hóa ở Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha đã dẫn đến tình trạng rừng rậm không được quản lý. Ít người dân và ít chăn thả truyền thống hơn khiến lượng thực vật tích tụ, trở thành nhiên liệu dồi dào cho lửa. Các chuyên gia kêu gọi hành động khẩn cấp: kiểm soát thực vật ở khu vực nông thôn bị bỏ hoang, tăng cường phòng ngừa cháy rừng, và trên hết là chấm dứt việc đốt dầu, khí đốt và than đá.

Câu chuyện từ bán đảo Iberia không chỉ là bi kịch địa phương mà còn là hồi chuông cảnh tỉnh toàn cầu. Khi hành tinh tiếp tục nóng lên, những đám cháy như thế này sẽ không còn là ngoại lệ mà trở thành chuẩn mực mới. Để ngăn chặn thảm kịch lặp lại, thế giới cần hành động ngay: từ chính sách quốc gia đến cam kết quốc tế, từ bảo vệ rừng địa phương đến chuyển đổi năng lượng sạch. Bởi lẽ, như Keeping nhấn mạnh: “Cực đoan thời tiết đang tăng, nhưng tử vong và thiệt hại có thể ngăn chặn được” – nếu chúng ta chọn hành động thay vì thờ ơ.